Najpierw generalnie i panoramicznie w świat epidemii i pandemii wprowadza nas Michael B.A. Oldstone, „Viruses, Plagues & History: Past, Present and Future” [Wirusy, plagi i historia: Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość] (Oxford and New York: Oxford University Press, 2010). Przedstawiając dwanaście odrębnych historii, autor opisuje sukcesy i klęski w walce z chorobami.

Oldstone podkreśla, że plagi istnieją od zawsze. Część z nich, dzięki rozwojowi nauki, udało nam się pokonać, przynajmniej na razie. Dlaczego na razie? Wirusy przechodzą bowiem mutacje, dostosowują się do nowych warunków, w tym lekarstw, ale o tym za chwilę.

Autor tłumaczy, że plagi odgrywały kluczową rolę w historii. Na przykład powodem, dla którego Hiszpanom udało się podbić imperium Azteków, były choroby zakaźne. Przywlekli ze sobą wirusy i bakterie, na które rdzenni mieszkańcy Ameryki nie byli uodpornieni. I miliony wymarły. Potem to samo stało się gdzie indziej, w południowej, a następnie północnej Ameryce.

W niektórych wypadkach kolonizatorzy zarażali tubylców rozmyślnie. Na przykład Amerykanie podrzucali Indianom koce z zarazkami ospy czy innych przypadłości. Choroba dziesiątkowała ofiary, wymierały całe klany. To był jeden ze wczesnych przykładów wojny bakteriologicznej. Jeszcze przedtem, na początku XIV w., taką broń stosowali Mongołowie. Przywlekli ze sobą ze stepów „czarną śmierć”. Podczas oblężenia fortu Tauryda na Krymie katapultami wstrzeliwali do środka fortecy martwe ciała swoich współtowarzyszy chorych na dżumę. Gdy Mongołowie rozwalili wrota i zaszturmowali do wewnątrz, garnizon wojsk z Genui wskoczył na statki i pożeglował do Italii. Myśleli, że cudownie ocaleli. Tak nie było. Popłynęły z nimi bowiem szczury, które najadły się mongolskich trupów. Zaraziły załogę. Po wylądowaniu żeglarze i żołnierze zainfekowali ludność. Zginęło między 25 a 50 proc. populacji Europy. Czarna śmierć.

W większości wypadków choróbska szerzyły się też drogą tradycyjną. Ich sojusznikiem zawsze był upadek prawa, porządku i cywilizacji. Szczególnie wojna. Na przykład w drugiej połowie XVIII w. Amerykanie – w ramach wojny o niepodległość – wybrali się, aby podbić Kanadę. Zwyciężali aż do czasu, gdy większość wojska zachorowała. Bo zaczęła się szerzyć epidemia. Część Amerykanów zmarła, a niedobitki powlokły się do domu, ciągnąc za sobą ospę. Notabene w XVIII w. ponad 10 proc. ludności świata doświadczyła ospy, z czego duża część zmarła (s. 74). Ekscytujące historie przeplatają się z opowieściami o samych masowych mordercach, czyli wirusach (i bakteriach). Po zakażeniu następuje wyścig między chorobą a naszym systemem odpornościowym. Wirus przechodzi szybkie mutacje, a system odpornościowy stara się zwolnić rozszerzenie tego drobnoustroju na cały organizm. A w końcu system stara się całkowicie wywalić wirus poza organizm. Czasami organizm sam nie potrafi sobie poradzić z infekcją, a społeczeństwo z chorobą. Dlatego podejmujemy rozmaite kroki, aby się jej pozbyć.

Na przykład możemy zastosować kwarantannę. Oldstone twierdzi, że najwcześniejsza wzmianka o izolacji ludności dotyczy epidemii febry w Wenecji 1374 r. Na wyłamujących się z kwarantanny nakładano „często karę śmierci” (s. 112). Można chorobie też pomóc przez szczepienie. A ojcami tego pomysłu byli Edward Jenner i Louis Pasteur. Szczepienia nigdy nie były popularne. Spotykały się z oporem, nie tylko ludu, ale również władz. Jak to ujął Oldstone, opisując epidemię ospy w Bostonie w 1775 r.: „As so often repeated in history, political power overcame good sense” (Jak to często powtarza się w historii, władza polityczna pobiła zdrowy rozsądek, s. 82). Tak było na przykład z lokalnymi przywódcami społeczności wesołkowatej, gdy wybuchła epidemia AIDS w San Francisco (s. 269). Trup słał się gęsto, a oni bawili się i odmawiali zastosowania odpowiednich kroków sanitarnych, aby epidemię zatrzymać. Wszelkie restrykcje uznawane były za próby odebrania wolności seksualnych tej orientacji. Notabene podczas gdy w Afryce wirus wydaje się rozprzestrzeniać za pomocą wymiany wycieków ludzkich wśród heteroseksualistów, podstawową formą infekcji w USA jest „homosexual anal intercourse” (homoseksualny stosunek analny, s. 273).

Czasami rządy podejmują decyzje, aby z różnych powodów kłamać na temat rozmaitych chorób. Tak na przykład postąpiły Chiny w latach 2002–2003, składając oficjalny raport w WHO i kłamliwie twierdząc, że epidemia Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS-COVID) w tym kraju już się wypaliła i nie było nowych przypadków zakażeń (s. 231). To samo dotyczy chińskiego podejścia do HIV-AIDS (s. 277). Prasa również oburzała się często nie tylko na szczepionki, ale nawet na teoretyczne rozważania o powodach epidemii. E.g. 2 listopada 1900 r. „The Washington Post” wyszydził teorię, że febrę roznoszą komary (s. 125). Gazeta się myliła. Często też rodzice z rozmaitych powodów przeciwstawiają się szczepieniu dzieci (s. 136). Jest to wynik strachu przed eksperymentami, które nie wypaliły. Takie postawy ujawniają się zarówno w kraju rozwiniętym, jak i gdzie indziej. Na przykład na początku XXI w. myślano, że ludzkość poradziła sobie z chorobą Heinego-Medina. Tymczasem w Nigerii wybuchła kampania przeciw szczepionkom napędzana przez polityków i imamów. Wirus zaczął się szerzyć i wnet wybuchł na całego, przekroczył Saharę i dotarł do Morza Czarnego, a następnie do innych mahometańskich krain, w tym do Indonezji (s. 160).

Dr Datti Ahmed, prezes nigeryjskiej Naczelnej Rady Szariatu, powiedział: „We believe that modern day Hitlers have deliberately adulterated the oral polio vaccines with antifertility drugs and contaminated it with certain viruses which are know[n] to cause HIV and AIDS” (Wierzymy, że nowocześni Hitlerzy specjalnie rozpuścili szczepionkę doustną na Heinego-Medina za pomocą lekarstw przeciwko płodności oraz zanieczyścili ją pewnymi wirusami, o których wiadomo, że powodują HIV i AIDS, s. 190).
Notabene to właśnie taka atmosfera nigeryjskiego sprzeciwu dała nazwę jednej z najsławniejszych tamtejszych organizacji terrorystycznych kalifatu: Boko Haram, co znaczy „Zachodnia edukacja jest grzechem”.

Jednocześnie trudno jest przetłumaczyć, że afrykański zwyczaj pozostawania w jednym pokoju (a nawet łóżku) ze zmarłym na choroby zakaźne krewnym jest potencjalnie bardzo niebezpieczny, a nawet śmiertelny. Dochodziło do przypadków, na przykład w Kongu, gdzie żegnający się ze zmarłym na Ebolę krewni sami zapadali na tę chorobę (s. 206). A w Republice Południowej Afryki, gdzie mamy ponad 25 milionów zainfekowanych na HIV, a 2 miliony corocznie umierają na tę chorobę, władze wymyślają rozmaite zabobony, aby bagatelizować zagrożenie. Władze sugerują korzeń buraka, cytrynę i czosnek oraz inne podobne „lekarstwa”, aby wyleczyć AIDS (s. 280–281). Nawet sam późniejszy prezydent Jacob Zuma publicznie stwierdził, że wystarczy wziąć po seksie prysznic i człowiek będzie bezpieczny. Co zresztą sam uczynił po zgwałceniu pewnej kobiety, bo – jak tłumaczył – miała na sobie kuse ubranie.

Oldstone ma jednak przestarzałe informacje o AIDS (s. 266). Faktycznie pochodzi z Afryki, ale badania DNA wskazują, że wirus nie pojawił się wśród ludzi po raz pierwszy w 1959 r., a czterdzieści lat wcześniej: prostytutka jeździła pociągiem po Kongu i obsługiwała chętnych od stacji do stacji. Ale faktycznie wirus przeniósł się na ludzi z małp. I zakażeń jest dużo więcej niż 60 milionów ludzi odnotowanych w 2010 r. Oldstone twierdzi przy tym, że do 25 proc. chorych zmarło na tą epidemię tylko w Afryce. Autor ten pisze też o tym, że wcale nie wyeliminowaliśmy febry, przeżywa ona bowiem pasożytniczo na małpach, może się zmutować i powrócić. Zresztą często mamy do czynienia z „przeskakiwaniem” wirusów z jednego gatunku na drugi, a w końcu na ludzi (specie jumping). Tak było z HIV, wirusem odpowiedzialnym za AIDS (s. 251, 266, 305). Ebola przeskoczyła na ludzi z nietoperzy. Tylko bodaj odra ma wyłącznie ludzkie podłoże i transmisję.

Najdziwniejsza jest „choroba wściekłych krów” (mad cow disease). Pojawia się ona po tym, jak zwierzęta te pożerają mózgi innych krów podawane im, aby wzbogacić ich dietę. W 1993 r. w Wielkiej Brytanii zauważono też, że w pewnych – rzadkich – okolicznościach choroba może przejść ze zwierząt na ludzi (s. 291). Tę przypadłość zaobserwowano po raz pierwszy u ludzi. Mianowicie w Papui-Nowej Gwinei objawiła się przypadłość „kuru”. Cierpiały na nią osoby – w większości kobiety i dzieci – które rytualnie zjadały mózgi swoich rodziców i dziadków podczas uroczystości pogrzebowych (s. 285). I tak po pewnym czasie przez analogię i dalsze badania odkryto tajemnice „choroby wściekłych krów”.

Na koniec Oldstone ostrzega nas przed śmiertelną kombinację zwierzęcych i ludzkich wirusów naturalnie bądź sztucznie występujących w genach – zmodyfikowanych bądź nie, stosowanych w rozmaitych laboratoriach, w tym w Chinach. Tam bowiem warunki klimatyczne i demograficzne są świetne dla wybuchu pandemii (s. 323). Przewidział też powrót grypy (s. 329).

Wrócimy wnet do tego stwierdzenia.

Cdn.

Marek Jan Chodakiewicz
Waszyngton, DC, 14 września 2022 r.
Intel z DC