Utrata pracy może nie być źródłem problemów, jeśli dana osoba szybko, a nawet natychmiast, znajdzie nowe zatrudnienie. Oczywiście sytuacja taka nie zawsze jest możliwa i to z różnorodnych przyczyn. Co więcej, zjawisko braku możliwości znalezienia zatrudnienia jest na tyle istotne, że ustawodawca przewidział cały system związany z bezrobociem, którego podstawowe unormowania zawiera ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. Dz.U. z 2016 r., poz. 645 ze zm.).

W największym uproszczeniu można powiedzieć, że osobą bezrobotną jest osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, nieucząca się w szkole, jeżeli nie ukończyła 18 lat, nie osiągnęła wieku emerytalnego i nie ma określonych źródeł dochodu (np. prowadzenie działalności gospodarczej, pobieranie określonych zasiłków).
Ustawa o promocji zatrudnienia przewiduje różne mechanizmy pomocy osobom bezrobotnym, a jednym z nich (o najbardziej doraźnym charakterze) jest prawo do zasiłku dla bezrobotnych (innym rozwiązaniem jest, np. pośrednictwo pracy, kierowanie na szkolenia i staże). Zasiłek jest świadczeniem pieniężnym przysługującym określonym kategoriom bezrobotnych, tzn. nie każdy bezrobotny ma do niego prawo. Wynika to z samego celu zasiłku, którym jest (częściowe) zastąpienie utraconego dochodu. Stąd też prawo do zasiłku ma bezrobotny, dla którego nie ma propozycji odpowiedniej pracy, propozycji stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, szkolenia, prac interwencyjnych lub robót publicznych oraz w okresie 18 miesięcy bezpośrednio poprzedzających dzień zarejestrowania łącznie przez okres co najmniej 365 dni był zatrudniony i osiągał wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę (ewentualnie posiadał inne źródło utrzymania, np. umowę-zlecenie lub nakładczą). Ostatni warunek skutkuje tym, że w szczególności osoba, która dotychczas nie pracowała, nie może otrzymać zasiłku dla bezrobotnych.

Należy wskazać, że ustawodawca przewidział katalog okoliczności, które mogą pozbawić prawa do zasiłku, a z punktu widzenia sposobu ustania stosunku pracy przesuwają w czasie jego nabycie (co do zasady bowiem prawo do zasiłku przysługuje po upływie 7 dni od dnia zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy).

Zgodnie bowiem z art. 75 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia prawo do zasiłku nie przysługuje bezrobotnemu, który:
- w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem w powiatowym urzędzie pracy rozwiązał stosunek pracy lub stosunek służbowy za wypowiedzeniem albo na mocy porozumienia stron, chyba że porozumienie stron nastąpiło z powodu upadłości, likwidacji pracodawcy lub zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy albo rozwiązanie stosunku pracy lub stosunku służbowego za wypowiedzeniem lub na mocy porozumienia stron nastąpiło z powodu zmiany miejsca zamieszkania lub pracownik rozwiązał umowę o pracę w trybie art. 55 § 11 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy;
 - w okresie 6 miesięcy przed zarejestrowaniem się w powiatowym urzędzie pracy spowodował rozwiązanie ze swej winy stosunku pracy lub stosunku służbowego bez wypowiedzenia.

Z drugiej strony już w ustępie drugim tego samego artykułu wskazane zostało, że bezrobotnemu przysługuje jednak zasiłek, ale w pierwszym z powyżej wskazanych przypadków po okresie 90 dni od dnia zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy, a w drugim po okresie 180 dni od dnia zarejestrowania się w powiatowym urzędzie pracy. Jest to zatem swoisty okres wyczekiwania.

Z powyższego wynika, że sytuacjami w których osoba, której stosunek pracy ustał, może liczyć na nabycie prawa do zasiłku w ciągu 7 dni - to przede wszystkim wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę i upływ czasu, na jaki została zawarta umowa. Ponadto także w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy, np. w skutek śmierci pracodawcy, nie ma podstaw do przesunięcia w czasie wypłaty zasiłku.

Warto jeszcze wskazać, że zgodnie z art. 231 § 4 Kodeksu pracy w terminie 2 miesięcy od przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę pracownik może bez wypowiedzenia, z siedmiodniowym uprzedzeniem, rozwiązać stosunek pracy. Rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie powoduje dla pracownika skutki, jakie przepisy prawa pracy wiążą z rozwiązaniem stosunku pracy przez pracodawcę za wypowiedzeniem. Ostatnie zdanie tego przepisu tworzy fikcję prawną – pomimo tego, że faktycznie stosunek pracy ustał w wyniku rozwiązania przez pracownika, z punktu widzenia prawa należy taką sytuację traktować tak, jakby to pracodawca wypowiedział pracownikowi umowę o pracę. W konsekwencji w takich okolicznościach dana osoba będzie mogła uzyskać zasiłek w terminie 7 dni od zarejestrowania się jako bezrobotna.

dr Jakub Szmit
Straszy specjalista w Zespole Prawnym KK NSZZ „Solidarność”