Koszenila. Karminowe usta barwione milionem owadów

Zajęci ratowaniem słoni, lampartów i nosorożców nie dostrzegamy istot maleńkich, choćby pluskwiaków zabijanych masowo dla wyrobu koszenili. Ten barwnik pochodzący z podbitej Ameryki podbił w rewanżu nie tylko Stary Świat.
Czerwone usta. Zdjęcie poglądowe Koszenila. Karminowe usta barwione milionem owadów
Czerwone usta. Zdjęcie poglądowe / pxfuel.com

Koszenila to barwnik pochodzenia naturalnego, który uzyskuje się z samic czerwonych owadów z rodzaju Dactylopius. Może występować w różnych odcieniach, w zależności od gatunku owada i sposobu jego przetwarzania. Produkt ten stosowano od wieków w celu barwienia tkanin, żywności oraz kosmetyków. Obecnie nadal jest używany w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym.

Krew opuncji figowej

Kiedyś koszenila używana była przez Majów i Azteków. Ci ostatni nazywali ją krwią opuncji figowej, ponieważ owady używane do jej produkcji żyją głównie na opuncjach figowych, czyli kaktusach wytwarzających słodkie owoce. Insekty wysysają wodę z zielonej tkanki, pobierają składniki odżywcze i wytwarzają w swoim ciele czerwony barwnik mający odstraszyć drapieżniki. Kaktusy specjalnie zaraża się pasożytami, by te się rozmnażały i było ich jak najwięcej. Jako pierwsi koszenilę produkowali Aztekowie, którzy hodowali i zbierali czerwone owady na kaktusach z gatunku Opuntia. Owady te były mielone i mieszane z wodą, tak by powstała czerwona pasta, którą następnie suszono. Pasta była cennym towarem eksportowym, a handel nią, jak i produkcję kontrolowali władcy Azteków.

W Europie egzotyczna koszenila stała się popularna w XVI wieku, kiedy to kolonizatorzy hiszpańscy przywieźli ją z Meksyku do Hiszpanii. Stała się bardzo pożądanym barwnikiem, ponieważ była trwalsza i bardziej intensywna niż barwniki pochodzenia roślinnego. Zaczęto jej używać do farbowania tkanin i wyrobu farb artystycznych. Szybko stała się cennym przedmiotem handlu w głównych centrach wymiany towarowej, takich jak Londyn i Amsterdam. Barwiono nią mundury brytyjskich żołnierzy oraz szaty rzymskich kardynałów.

Polska czerwcem stała

Co ciekawe, do XVI wieku barwnik ten wytwarzano na terenie Polski – z czerwca polskiego, gatunku owadów z rzędu pluskwiaków. Do czasów odkrycia Ameryki to nasz kraj był ważnym eksporterem czerwonego barwnika na Europę. Stąd w języku polskim pochodzi nazwa koloru czerwonego i szóstego miesiąca roku – czerwca. Wtedy właśnie na wsiach wykopywano roślinę nazywaną czerwcem (czerwiec trwały), na której żerował owad, z którego powstawał barwnik. Jednak produkowana masowo amerykańska koszenila (choć z nazwy – francuska) okazała się tańsza i wyrugowała polski produkt z rynku.

Masowa zagłada

Koszenilę można wytwarzać z kilku rodzajów owadów, m.in.: czerwców kaktusowych (Dactylopius coccus), czerwców armeńskich (Porphyrophora hamelii) i czerwców polskich (Porphyrophora polonica). Jeden kilogram barwnika uzyskuje się z około 155 tysięcy owadów! Czerwce kaktusowe są zbierane na wolności lub hodowane na plantacjach. Czerwony pigment stanowi około 25 proc. suchej masy ich ciał. Po zebraniu owady zabija się wysoką temperaturą – poprzez gotowanie, działanie gorącą parą wodną lub gorącym powietrzem. Następnie owady suszy się na słońcu lub w piecach, aż osiągną 30 proc. swojej pierwotnej masy. Kolejnym etapem jest ekstrakcja barwnika ze zmielonych owadów za pomocą wrzącej wody z dodatkiem amoniaku lub wodorowęglanu. Otrzymuje się roztwór barwnika, który następnie odparowuje się i suszy, aż do pozyskania proszku. Jakość barwnika jest zależna od warunków jego przygotowywania – temperatury, oświetlenia, rodzaju substancji wypełniających oraz wielkości cząstek. W zależności od metody kolor gotowego barwnika jest nieco inny.

Tajemniczy E120

Głównym składnikiem barwnika E120 jest kwas karminowy, który stanowi ponad 95 proc. jego wszystkich pigmentów. Może on łączyć się z jonami glinu i wapnia, tworząc chelaty – karminy. Według prawodawstwa Unii Europejskiej zarówno kwas karminowy, jak i jego chelaty oznaczane są tym samym symbolem E120 i stosuje się wobec nich te same zalecenia co do stosowania. Gotowy produkt, oprócz pigmentów, może zawierać składniki białkowe pochodzące z owadów w ilości nie większej niż 2,2 proc. Koszenilę sprzedaje się jako 5-procentowy roztwór wodny lub proszek. Można ją spotkać zamiennie pod wieloma nazwami: E120, karmin, kwas karminowy, naturalna czerwień 4, barwnik koszenilowy.

Jako jeden z niewielu barwników pochodzenia naturalnego kwas karminowy jest rozpuszczalny w wodzie. Mimo upływu czasu, czynników utleniających i czynników atmosferycznych nie ulega szybkiej degradacji, a co za tym idzie produkty nim barwione zachowują dłużej nadany kolor. Uważa się, że jego odporność jest większa niż wielu barwników syntetycznych. Jednak i koszenila zmienia swoją barwę w zależności od pH środowiska, w którym się znajduje. W roztworach kwaśnych jest pomarańczowa, w lekko kwaśnych i obojętnych – czerwona, a w zasadowych – fioletowa. To zmniejsza trwałość barwy czerwieni koszenilowej, dlatego w praktyce utrwala się ją dodatkiem jonów wapnia lub glinu, uzyskując w ten sposób stabilne połączenia nazywane karminami. Karminy, czyli chelaty kwasu karminowego, są dużo bardziej stabilne niż sam kwas karminowy, dlatego mają większe znaczenie w przemyśle. Są to jedne z najtrwalszych barwników – odporne na światło, ciepło i utlenianie.

Karminowe wargi kuszą

Intensywnie zabarwione produkty w zdecydowanie większym stopniu przyciągają nasze oko niż te blade, stąd tak duże powodzenie barwników. Większość z nas woli te naturalne, ale zwykle sądzimy, że pochodzą z roślin, a nie zwierząt! Koszenila nie ma zapachu ani smaku, dlatego idealnie nadaje się do barwienia żywności. Jest stosowana do produkcji wyrobów mięsnych (np. salami), napojów, a także słodyczy. Można ją znaleźć choćby w jogurtach, kiełbasie, ciastach, sosach, cukierkach i gumach do żucia. Nie stwierdzono, by była szkodliwa dla zdrowia. Naukowcy ustalili, że jej dzienne spożycie w ilości 5 mg na 1 kg masy ciała jest bezpieczne dla człowieka. Jednakże w wyniku badań na zwierzętach stwierdzono, że koszenila może wpływać na rozwój chorób nowotworowych oraz na funkcjonowanie układu nerwowego, choć te wyniki nie są powszechnie uznane na świecie. W przemyśle kosmetycznym używana jest do barwienia cieni do powiek, różu, szamponów, ale przede wszystkim szminek. Jej soczyste, trwałe odcienie znakomicie podkreślają usta kobiet od setek lat. I generalnie, bez skutków ubocznych.

Zagrożenie dla alergików

U niektórych wrażliwych osób koszenila (E120) może wywoływać objawy alergiczne: duszności, skurcze oskrzeli, a także powodować ciężkie reakcje anafilaktyczne. Reakcje te mogą pojawić się w wyniku jej wdychania, bezpośredniego kontaktu ze skórną (te są najczęstsze), a także w następstwie spożycia tego barwnika. Jak zapewniają specjaliści, skala tego problemu jest niewielka, zwłaszcza jeśli chodzi o spożywanie żywności zabarwionej koszenilą. Reakcje alergiczne wywoływane są przede wszystkim nie samymi związkami barwiącymi obecnymi w koszenili, a białkami pochodzącymi z fragmentów owadów, ich wydzielin lub części roślin, na których żyją owady, a pozostałymi w wyniku niewłaściwego oczyszczania produktu. Ze względu na potencjalne działanie alergenne koszenili w Unii Europejskiej ustalono wymóg zamieszczania informacji o jej obecności na etykietach produktów. Ponieważ otrzymywana jest z owadów, zawierające ją produkty spożywcze nie są przeznaczone dla wegetarian lub wegan. Z tych samych przyczyn nie spożywają ich muzułmanie i żydzi. Często barwnik koszenila, oznaczany jako E120, jest mylony z innym barwnikiem o czerwonym kolorze – czerwienią koszenilową, oznaczaną jako E124, ale ta druga substancja jest barwnikiem syntetycznym.

Koszenila na dziś

Współcześnie koszenila wciąż jest stosowana do barwienia żywności i kosmetyków, jednak w Europie została w dużej mierze zastąpiona przez syntetyczne barwniki, które są tańsze i łatwiejsze w produkcji. Od 1991 roku znana jest metoda całkowicie syntetycznego otrzymywania kwasu karminowego. W Meksyku i Indiach, gdzie popularność barwnika jest ogromna, trwają badania nad wpływem koszenili na zdrowie człowieka i poszukuje się sposobów na zastąpienie jej bezpieczniejszymi substancjami. W Stanach Zjednoczonych koszenila jest dopuszczona do stosowania jako barwnik spożywczy, ale w Europie uznaje się ją za potencjalnie szkodliwą i zaleca ograniczanie stosowania. Dużo trudniej obyć się bez koszenili w przemyśle kosmetycznym; czy tradycyjną szminkę da się zastąpić sokiem z buraka?


 

 


 

POLECANE
Trump zmusił UE do kapitulacji. Niemcy niezadowoleni tylko u nas
Trump zmusił UE do kapitulacji. Niemcy niezadowoleni

Porozumienie z UE w sprawie handlu to najnowszy sukces Donalda Trumpa. W ogłoszonej kampanii obrony rynku amerykańskiego, a tak naprawdę ustawienia sprawiedliwych reguł gry, prezydent Stanów Zjednoczonych zmusza kolejne państwa do ugody. Jednocześnie doprowadził do zakończenia wojny Izraela z Iranem czy wojny na wschodzie Demokratycznej Republiki Konga. Z naszego punktu widzenia kluczowa jest jednak wojna Rosji z Ukrainy.

Niemiecka minister: UE ma słabą pozycję w negocjacjach z USA pilne
Niemiecka minister: UE ma słabą pozycję w negocjacjach z USA

Niemiecka minister gospodarki i energii Katherina Reiche stwierdziła we wtorek, że Unia Europejska znajduje się w niekorzystnej pozycji w rozmowach ze Stanami Zjednoczonymi. Jej zdaniem taki stan rzeczy jest nie do zaakceptowania i wymaga pilnej zmiany.

Wiktor Orban ostro: Musimy odpłacić Brukseli. To, co się dzieje w Polsce, jest haniebne z ostatniej chwili
Wiktor Orban ostro: Musimy odpłacić Brukseli. To, co się dzieje w Polsce, jest haniebne

Premier Węgier Wiktor Orban w rozmowie z Michałem Karnowskim dla wPolsce24.pl odniósł się do aktualnej sytuacji politycznej w Polsce, roli Unii Europejskiej i przyszłości sojuszu Europy środkowowschodniej. W wywiadzie nie brakowało mocnych słów pod adresem Donalda Tuska i Unii Europejskiej, licznych odniesień do historii oraz apelów o wspólne działanie.

Komornik zajął konto Roberta Bąkiewicza. Chodzi o świadczenie na rzecz Babci Kasi Wiadomości
Komornik zajął konto Roberta Bąkiewicza. Chodzi o świadczenie na rzecz "Babci Kasi"

Robert Bąkiewicz znów na celowniku – choć prezydent go ułaskawił, komornicy nie odpuszczają. Z jego konta zniknęło już ponad 9 tys. zł, a pieniądze trafiły m.in. do tzw. „Babci Kasi”, znanej z agresywnych wystąpień przeciwko obecnej opozycji i środowiskom patriotycznym.

Trump: Za 10 dni ogłosimy nowe sankcje na Rosję z ostatniej chwili
Trump: Za 10 dni ogłosimy nowe sankcje na Rosję

Prezydent USA Donald Trump powiedział we wtorek, że nałoży nowe sankcje na Rosję za 10 dni, jeśli w tym czasie Moskwa nie zawrze porozumienia o zakończeniu wojny. Przyznał jednak, że nie wie, jak bardzo sankcje dotkną Rosję.

W Iranie rozważają zamknięcie stolicy. Powodem katastrofalny brak wody Wiadomości
W Iranie rozważają zamknięcie stolicy. Powodem katastrofalny brak wody

Iran mierzy się z największym w swojej historii kryzysem wodnym – sytuacja jest tak poważna, że władze rozważają wprowadzenie nadzwyczajnych środków. W Teheranie, stolicy kraju, przerwy w dostawie wody trwają nawet do 48 godzin, a mieszkańcy zmagają się z rekordowymi temperaturami.

Katastrofa wojskowego śmigłowca w Niemczech. Nie żyją 3 osoby z ostatniej chwili
Katastrofa wojskowego śmigłowca w Niemczech. Nie żyją 3 osoby

Trzy osoby zginęły we wtorkowej katastrofie wojskowego śmigłowca szkoleniowego, który runął do rzeki pod Lipskiem - informuje tygodnik „Spiegel”, powołując się na źródła w Bundeswehrze.

Wolontariusze zbierający podpisy pod referendum ws. migracji mieli zostać zaatakowani w Warszawie z ostatniej chwili
Wolontariusze zbierający podpisy pod referendum ws. migracji mieli zostać zaatakowani w Warszawie

We wtorek po południu na Rondzie Wiatraczna w Warszawie miało dojść do niepokojącego incydentu. Wolontariusze zbierający podpisy pod wnioskiem o referendum dotyczącym polityki imigracyjnej mieli zostać zaatakowani przez dwie osoby.

Tragiczny wypadek Polaków w egipskim kurorcie. Wśród ofiar śmiertelnych jest dziecko z ostatniej chwili
Tragiczny wypadek Polaków w egipskim kurorcie. Wśród ofiar śmiertelnych jest dziecko

Jak przekazało RMF24, w wyniku tragicznego wypadku w Marsa Alam zginęło dwoje Polaków: matka z dzieckiem.

Rządzący próbowali obejść konstytucję. Fundamentalny wyrok Trybunału Konstytucyjnego tylko u nas
Rządzący próbowali obejść konstytucję. Fundamentalny wyrok Trybunału Konstytucyjnego

29 lipca 2025 r. Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie orzekł, że obie ustawy z dnia 13 września 2024 r. – tzw. ustawa o Trybunale Konstytucyjnym oraz ustawa – Przepisy wprowadzające ustawę o TK – są niezgodne z Konstytucją RP. Rozstrzygnięcie zapadło w ramach kontroli prewencyjnej na wniosek Prezydenta RP. W efekcie, zgodnie z art. 122 ust. 3 Konstytucji, Prezydent nie może ich podpisać.

REKLAMA

Koszenila. Karminowe usta barwione milionem owadów

Zajęci ratowaniem słoni, lampartów i nosorożców nie dostrzegamy istot maleńkich, choćby pluskwiaków zabijanych masowo dla wyrobu koszenili. Ten barwnik pochodzący z podbitej Ameryki podbił w rewanżu nie tylko Stary Świat.
Czerwone usta. Zdjęcie poglądowe Koszenila. Karminowe usta barwione milionem owadów
Czerwone usta. Zdjęcie poglądowe / pxfuel.com

Koszenila to barwnik pochodzenia naturalnego, który uzyskuje się z samic czerwonych owadów z rodzaju Dactylopius. Może występować w różnych odcieniach, w zależności od gatunku owada i sposobu jego przetwarzania. Produkt ten stosowano od wieków w celu barwienia tkanin, żywności oraz kosmetyków. Obecnie nadal jest używany w przemyśle spożywczym, kosmetycznym i farmaceutycznym.

Krew opuncji figowej

Kiedyś koszenila używana była przez Majów i Azteków. Ci ostatni nazywali ją krwią opuncji figowej, ponieważ owady używane do jej produkcji żyją głównie na opuncjach figowych, czyli kaktusach wytwarzających słodkie owoce. Insekty wysysają wodę z zielonej tkanki, pobierają składniki odżywcze i wytwarzają w swoim ciele czerwony barwnik mający odstraszyć drapieżniki. Kaktusy specjalnie zaraża się pasożytami, by te się rozmnażały i było ich jak najwięcej. Jako pierwsi koszenilę produkowali Aztekowie, którzy hodowali i zbierali czerwone owady na kaktusach z gatunku Opuntia. Owady te były mielone i mieszane z wodą, tak by powstała czerwona pasta, którą następnie suszono. Pasta była cennym towarem eksportowym, a handel nią, jak i produkcję kontrolowali władcy Azteków.

W Europie egzotyczna koszenila stała się popularna w XVI wieku, kiedy to kolonizatorzy hiszpańscy przywieźli ją z Meksyku do Hiszpanii. Stała się bardzo pożądanym barwnikiem, ponieważ była trwalsza i bardziej intensywna niż barwniki pochodzenia roślinnego. Zaczęto jej używać do farbowania tkanin i wyrobu farb artystycznych. Szybko stała się cennym przedmiotem handlu w głównych centrach wymiany towarowej, takich jak Londyn i Amsterdam. Barwiono nią mundury brytyjskich żołnierzy oraz szaty rzymskich kardynałów.

Polska czerwcem stała

Co ciekawe, do XVI wieku barwnik ten wytwarzano na terenie Polski – z czerwca polskiego, gatunku owadów z rzędu pluskwiaków. Do czasów odkrycia Ameryki to nasz kraj był ważnym eksporterem czerwonego barwnika na Europę. Stąd w języku polskim pochodzi nazwa koloru czerwonego i szóstego miesiąca roku – czerwca. Wtedy właśnie na wsiach wykopywano roślinę nazywaną czerwcem (czerwiec trwały), na której żerował owad, z którego powstawał barwnik. Jednak produkowana masowo amerykańska koszenila (choć z nazwy – francuska) okazała się tańsza i wyrugowała polski produkt z rynku.

Masowa zagłada

Koszenilę można wytwarzać z kilku rodzajów owadów, m.in.: czerwców kaktusowych (Dactylopius coccus), czerwców armeńskich (Porphyrophora hamelii) i czerwców polskich (Porphyrophora polonica). Jeden kilogram barwnika uzyskuje się z około 155 tysięcy owadów! Czerwce kaktusowe są zbierane na wolności lub hodowane na plantacjach. Czerwony pigment stanowi około 25 proc. suchej masy ich ciał. Po zebraniu owady zabija się wysoką temperaturą – poprzez gotowanie, działanie gorącą parą wodną lub gorącym powietrzem. Następnie owady suszy się na słońcu lub w piecach, aż osiągną 30 proc. swojej pierwotnej masy. Kolejnym etapem jest ekstrakcja barwnika ze zmielonych owadów za pomocą wrzącej wody z dodatkiem amoniaku lub wodorowęglanu. Otrzymuje się roztwór barwnika, który następnie odparowuje się i suszy, aż do pozyskania proszku. Jakość barwnika jest zależna od warunków jego przygotowywania – temperatury, oświetlenia, rodzaju substancji wypełniających oraz wielkości cząstek. W zależności od metody kolor gotowego barwnika jest nieco inny.

Tajemniczy E120

Głównym składnikiem barwnika E120 jest kwas karminowy, który stanowi ponad 95 proc. jego wszystkich pigmentów. Może on łączyć się z jonami glinu i wapnia, tworząc chelaty – karminy. Według prawodawstwa Unii Europejskiej zarówno kwas karminowy, jak i jego chelaty oznaczane są tym samym symbolem E120 i stosuje się wobec nich te same zalecenia co do stosowania. Gotowy produkt, oprócz pigmentów, może zawierać składniki białkowe pochodzące z owadów w ilości nie większej niż 2,2 proc. Koszenilę sprzedaje się jako 5-procentowy roztwór wodny lub proszek. Można ją spotkać zamiennie pod wieloma nazwami: E120, karmin, kwas karminowy, naturalna czerwień 4, barwnik koszenilowy.

Jako jeden z niewielu barwników pochodzenia naturalnego kwas karminowy jest rozpuszczalny w wodzie. Mimo upływu czasu, czynników utleniających i czynników atmosferycznych nie ulega szybkiej degradacji, a co za tym idzie produkty nim barwione zachowują dłużej nadany kolor. Uważa się, że jego odporność jest większa niż wielu barwników syntetycznych. Jednak i koszenila zmienia swoją barwę w zależności od pH środowiska, w którym się znajduje. W roztworach kwaśnych jest pomarańczowa, w lekko kwaśnych i obojętnych – czerwona, a w zasadowych – fioletowa. To zmniejsza trwałość barwy czerwieni koszenilowej, dlatego w praktyce utrwala się ją dodatkiem jonów wapnia lub glinu, uzyskując w ten sposób stabilne połączenia nazywane karminami. Karminy, czyli chelaty kwasu karminowego, są dużo bardziej stabilne niż sam kwas karminowy, dlatego mają większe znaczenie w przemyśle. Są to jedne z najtrwalszych barwników – odporne na światło, ciepło i utlenianie.

Karminowe wargi kuszą

Intensywnie zabarwione produkty w zdecydowanie większym stopniu przyciągają nasze oko niż te blade, stąd tak duże powodzenie barwników. Większość z nas woli te naturalne, ale zwykle sądzimy, że pochodzą z roślin, a nie zwierząt! Koszenila nie ma zapachu ani smaku, dlatego idealnie nadaje się do barwienia żywności. Jest stosowana do produkcji wyrobów mięsnych (np. salami), napojów, a także słodyczy. Można ją znaleźć choćby w jogurtach, kiełbasie, ciastach, sosach, cukierkach i gumach do żucia. Nie stwierdzono, by była szkodliwa dla zdrowia. Naukowcy ustalili, że jej dzienne spożycie w ilości 5 mg na 1 kg masy ciała jest bezpieczne dla człowieka. Jednakże w wyniku badań na zwierzętach stwierdzono, że koszenila może wpływać na rozwój chorób nowotworowych oraz na funkcjonowanie układu nerwowego, choć te wyniki nie są powszechnie uznane na świecie. W przemyśle kosmetycznym używana jest do barwienia cieni do powiek, różu, szamponów, ale przede wszystkim szminek. Jej soczyste, trwałe odcienie znakomicie podkreślają usta kobiet od setek lat. I generalnie, bez skutków ubocznych.

Zagrożenie dla alergików

U niektórych wrażliwych osób koszenila (E120) może wywoływać objawy alergiczne: duszności, skurcze oskrzeli, a także powodować ciężkie reakcje anafilaktyczne. Reakcje te mogą pojawić się w wyniku jej wdychania, bezpośredniego kontaktu ze skórną (te są najczęstsze), a także w następstwie spożycia tego barwnika. Jak zapewniają specjaliści, skala tego problemu jest niewielka, zwłaszcza jeśli chodzi o spożywanie żywności zabarwionej koszenilą. Reakcje alergiczne wywoływane są przede wszystkim nie samymi związkami barwiącymi obecnymi w koszenili, a białkami pochodzącymi z fragmentów owadów, ich wydzielin lub części roślin, na których żyją owady, a pozostałymi w wyniku niewłaściwego oczyszczania produktu. Ze względu na potencjalne działanie alergenne koszenili w Unii Europejskiej ustalono wymóg zamieszczania informacji o jej obecności na etykietach produktów. Ponieważ otrzymywana jest z owadów, zawierające ją produkty spożywcze nie są przeznaczone dla wegetarian lub wegan. Z tych samych przyczyn nie spożywają ich muzułmanie i żydzi. Często barwnik koszenila, oznaczany jako E120, jest mylony z innym barwnikiem o czerwonym kolorze – czerwienią koszenilową, oznaczaną jako E124, ale ta druga substancja jest barwnikiem syntetycznym.

Koszenila na dziś

Współcześnie koszenila wciąż jest stosowana do barwienia żywności i kosmetyków, jednak w Europie została w dużej mierze zastąpiona przez syntetyczne barwniki, które są tańsze i łatwiejsze w produkcji. Od 1991 roku znana jest metoda całkowicie syntetycznego otrzymywania kwasu karminowego. W Meksyku i Indiach, gdzie popularność barwnika jest ogromna, trwają badania nad wpływem koszenili na zdrowie człowieka i poszukuje się sposobów na zastąpienie jej bezpieczniejszymi substancjami. W Stanach Zjednoczonych koszenila jest dopuszczona do stosowania jako barwnik spożywczy, ale w Europie uznaje się ją za potencjalnie szkodliwą i zaleca ograniczanie stosowania. Dużo trudniej obyć się bez koszenili w przemyśle kosmetycznym; czy tradycyjną szminkę da się zastąpić sokiem z buraka?


 

 



 

Polecane
Emerytury
Stażowe