Przerwana ekshumacja i umorzone w 2003 r. śledztwo IPN nie dały jednoznacznej odpowiedzi, jaki przebieg miały wydarzenia z 10 lipca 1941 r. w tej podlaskiej miejscowości. Pamiętajmy, że lato 1941 r. nie tylko na wschodnich rubieżach Polski, wcielonych po 17 września 1939 r. do ZSRR, było wyjątkowo krwawe i skierowane przeciwko ludności pochodzenia żydowskiego. 4 lipca po wkroczeniu do łotewskiej Rygi niemiecka Einsatzgruppe A zainicjowała pogrom – zginęło 400 Żydów, spalono wszystkie synagogi. W Kownie na Litwie w dniach 25-29 czerwca z inicjacji Franza Stahleckera, szefa Einsatzgruppe A, zamordowano 3800 Żydów w mieście i 1200 w okolicy. W okresie 30 czerwca – 2 lipca był pogrom we Lwowie – 4000 zabitych. A także w Niezwiskach, Złoczowie, Tarnopolu, 25-27 lipca na Dniach Petlury znów we Lwowie, czy głośna masakra w rumuńskich Jassach. Szacunki mówią nawet o 13 000 zamordowanych. A były jeszcze w Rumunii antyżydowskie pogromy w Czerniowcach, Jedyńcach, Bielcach czy Kiszyniowie z 10 000 ofiar.

W tych dniach wiceprezes IPN dr hab. Krzysztof Szwagrzyk uznał, że wskutek przerwania prac w Jedwabnem zbrodnia sprzed 67 lat do dzisiaj nie została wyjaśniona i czas to zmienić. Przypomnijmy kalendarium wydarzeń: na przełomie czerwca i lipca 2001 r. odbywały się prace ekshumacyjne w Jedwabnem. Wydawały się bardzo obiecujące, na bieżąco o kolejnych odkryciach naukowców donosiła prasa. W trakcie prac strona żydowska zwróciła się do ówczesnego ministra spawiedliwości Lecha Kaczyń- skiego o zaprzestanie ekshumacji, uzasadniając to godzeniem w tradycję religijną Żydów. Prace zakończono.

Gdy Jonny Daniels, szef fundacji From the Depths, odnalazł w Dobrzyniu nad Wisłą przedwojenne groby Żydów, na polecenie rabina Michaela Schudricha przywiózł je do Warszawy i pochował na cmentarzu Żydowskim przy Okopowej. Co nie znaczy, że Jonny Daniels popiera ekshumacje w Jedwabnem. Co to, to nie! „Nawet – powiada – jeśli pod tą inicjatywą podpisze się 40 mln osób, ekshumacja w Jedwabnem nie odbędzie się”. I dodaje: „Żydowskie dusze wystarczająco już wycierpiały. Nie ma potrzeby, żeby cierpiały ponownie”. Myślę, że pewność co do tego, kto odpowiada za zbrodnię w Jedwabnem, wszystkim, nie tylko żydowskim duszom, przywróciłaby należny spokój.

Mieczysław Gil

Artykuł pochodzi z najnowszego numeru "TS" (18/2018) do kupienia w wersji cyfrowej tutaj.