Pomnik królowej Jadwigi i Władysława Jagiełły na krakowskich Plantach. Domena publiczna.

Wkrótce po ślubie królewska para udała się do Wielkopolski, gdzie odwiedziła relikwie św. Wojciecha, a wracając prawdopodobnie odwiedziła Częstochowę. Po powrocie do Krakowa na oboje monarchów czekał papieski legat Maffiola, by omówić pilną kwestię chrztu Litwy.

Na temat relacji pomiędzy Jadwigą i Jagiełłą krąży wiele domysłów. Część literatury przedstawia obraz Jadwigi jako niemal męczennicy, cierpiącej w politycznym związku z dużo starszym od niej mężczyzną (ok. 20 lat), z którym nic ją nie łączyło. Wpływ tu jednak miały prawdopodobnie przekazy Jana Długosza, który do Jagiełły odnosił się z dużą niechęcią, oraz propagandy krzyżackiej. Współcześnie uważa się, że małżeństwo Jadwigi z Władysławem Jagiełłą było udane, pomimo dużej różnicy wieku i różnic kulturowych. Rysą na tym obrazie miała być sprawa rycerza Gniewosza z Dalewic, który w 1387 r. publicznie oskarżył królową o zdradę małżeńską z Wilhelmem Habsburgiem, który faktycznie w tym czasie przebywał w Krakowie. Oskarżenie to doprowadziło do kryzysu zarówno politycznego, jak i podobno w małżeństwie królewskim. Efektem był proces w Wiślicy, w którym Jadwiga wystąpiła jako zwykła szlachcianka, a reprezentował ją kasztelan wojnicki Jaśko z Tęczyna.  W wyniku procesu Gniewosz przyznał, że skłamał i publicznie „odszczekał” zarzuty.
 

Jan Matejko „Chrzest Litwy”, 1889 r. Domena publiczna.

Niezależnie od tego, jak układały się relacje osobiste pomiędzy parą małżonków, pod względem politycznym stanowili oni doskonały duet. Był to chyba jedyny w wypadku Polski przypadek, gdy król i królowa byli oboje zdolnymi i skutecznymi politykami, działającymi w sposób zgrany.

Pierwsza do tego okazja miała miejsce już w 1387 r., gdy wynikł trójstronny spór z Węgrami i księciem Ściborem ze Ściborzyc o Ruś Halicką. Jadwiga, jako bezpośrednia spadkobierczyni Ludwika I Węgierskiego (ogłosiła się heres Hungariae – dziedzic Węgier), osobiście poprowadziła wyprawę rycerstwa, która w sposób bezkrwawy usunęła Ścibora oraz starostów węgierskich i ogłosiła akt przyłączenia Rusi Halicko-Włodzimierskiej do Królestwa Polskiego. W tym samym roku Władysław II Jagiełło przyjął we Lwowie hołd lenny od hospodara mołdawskiego Piotra I, a Jadwiga – hospodara wołoskiego Włada, nakazując chrzest Wołoszczyzny w obrządku katolickim, czym mieli się zająć karmelici.

Najbardziej palącą sprawą była kwestia chrystianizacji Litwy. W 1387 r. Władysław II Jagiełło przybył na Litwę i zdołał przekonać bojarów do przyjęcia wiary chrześcijańskiej. Pierwszym krokiem było utworzenie diecezji w Wilnie, na czele której stanął biskup Andrzej Jastrzębiec, franciszkanin, dawny biskup serocki i spowiednik Elżbiety Łokietkówny.
 

Klasztor benedyktynów na krakowskim Kleparzu, ufundowany przez królową Jadwigę. Za stroną pl.tripadvisor.com.

Chrzest, z konieczności przeprowadzony jedynie na terenie Auksztoty (Żmudź znajdowała się pod okupacją krzyżacką) odbył się w latach 1387-88 w sposób bezkrwawy, objął zarówno litewskich wielmożów, jak i prosty lud. W całej operacji unikano stosowania przemocy, ale na rozkaz Jagiełły zniszczono wszystkie miejsca i obiekty kultu pogańskiego – karczowano święte gaje, gaszono święty ogień, zabijano święte węże itd.

Osobną kwestią było pozyskanie odpowiedniej liczby właściwie wykwalifikowanego duchowieństwa. W tym celu królowa Jadwiga ufundowała klasztor benedyktynów na krakowskim Kleparzu, a także ufundowała w 1397 r. kolegium litewskie przy Uniwersytecie Karola w Pradze. Natomiast tłumaczeniem modlitw na język litewskich zajął się osobiście sam król. Z kolei biskup Andrzej utworzył klasztor franciszkański w Lidzie.

Ślub Jadwigi i Władysława II Jagiełły oraz unia polsko-litewska całkowicie zmieniły sytuację polityczną w tej części Europy, w szczególności  odniesieniu do Państwa Zakonnego. Polska i Litwa połączone sojuszem były zbyt trudnym przeciwnikiem dla Krzyżaków, a chrystianizacja Litwy podważyła dalszy sens istnienia ich państwa.
 

Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie w okresie panowania Władysława Jagiełły. Na licencji Wikimedia Commons.

Nie dziwi zatem fakt, że Krzyżacy byli od początku przeciwni zarówno zwarciu małżeństwa Jadwigi i Jagiełły, jak i unii między tymi krajami. Znaleźli przy tym sojuszników w dynastii Habsburgów, w tym w osobie odtrąconego księcia Wilhelma Uprzejmego. Wytoczyli oni w Rzymie proces mający na celu unieważnienie małżeństwa. Argumentowano, że w Krakowie rządzi dziewczynka oraz przekupieni litewskim złotem panowie, natomiast chrzest Jagiełły był fikcyjny.

Szczególne oburzenie wywołało zatrzymanie przez Habsburgów kanonika krakowskiego Mikołaja Trąby, wysłanego do Rzymu z hołdem nowego polskiego monarchy złożonym papieżowi.

Zabiegi te jednak na niewiele się przydały, gdyż w swojej bulli z 12 marca 1388 r. papież Urban VI nazwał polską parę królewską „…najdroższymi w Chrystusie synem i córką”.
 

Urban VI (Bartolomeo Prignano, 1318-89), papież od 1378 r. Na licencji Wikimedia Commons.

Krzyżacy nie uznali jednak chrztu Litwy, cały czas rozgłaszając na zachodzie Europy, że kraj ten nadal jest pogański. Twierdzenia te zderzyły się z propagandą polską głoszącą, że w Europie pogan już nie ma. W efekcie pod koniec XIV w. zaczęła spadać liczba przybywających do Prus i Inflant gości zakonnych. Obok działań zbrojnych dyplomacja krzyżacka sięgnęła po wypróbowany środek – zakulisowe pertraktacje z opozycją na Litwie i próby dyplomatycznego podważenia unii.
 

Szkolne podręczniki w momencie zawarcia ślubu Jagiełły i Jadwigi zwykle płynnie przechodzą do Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim z lat 1409-11 i bitwy pod Grunwaldem, jakby utrzymanie unii polsko-litewskiej i jej dalsze zacieśnianie było sprawą oczywistą. Jest to jedno z wielu karygodnych uproszczeń.

W istocie pierwsze lata wspólnego panowania Władysława II Jagiełły i Jadwigi były w miarę spokojne w Polsce, ale nie na Litwie. Wśród części bojarów litewskich wizja związku z Polską jawiła się jako podporządkowanie Wielkiego Księstwa mniejszemu terytorialnie, ale dominującemu sąsiadowi.
 

Skirgiełło Olgierdowicz (1354/55-96), starszy brat Władysława II Jagiełły,  namiestnik w Wielkim Księstwie Litewskim 1386-1392/1394, książę kijowski 1392-1396. XVI-wieczna rycina. Na licencji Wikimedia Commons.

Niezadowolenie na Litwie wzbudzało uczynienie przez Jagiełłę wielkorządcą jego brata Skirgiełły, niepopularnego a w dodatku uważanego za nieudolnego. Oznaczało to odsunięcie Witolda, który pozostał w tej sytuacji co najwyżej księciem łuckim, jednak skupił wokół siebie siły opozycji. Narastający konflikt pomiędzy Skirgiełłą i Witoldem próbował przerwać król na drodze negocjacji w maju 1389 r., co jednak skończyło się niepowodzeniem. Jednocześnie Władysław II wysłał na Litwę rycerstwo polskie pod dowództwem Klemensa Moskarzewskiego, mające wesprzeć Skirgiełłę w Wilnie, co wzbudziło oburzenie wielmożów litewskich.

Latem 1389 r. Witold planował wykorzystać ślub swojej siostry do przeprowadzenia zamachu stanu w Wilnie i obalenia Skirgiełły. Przygotowania zostały jednak odkryte i udaremnione, co doprowadziło do wybuchu kolejnej wojny domowej na Litwie. Pod koniec roku dwaj główni stronnicy Witolda – jego brat, książę nowogródzki Towciwiłł i szwagier, Iwan Olszański, w wyniku porażek militarnych utracili swoje terytoria.

W tej sytuacji Witold w styczniu 1390 r. zawarł ponowny sojusz z Zakonem Krzyżackim (układ w Ełku, stanowiący powtórzenie układu w Królewcu z 1384 r.). Na jego mocy Krzyżacy zobowiązali się wesprzeć zbrojnie księcia w walce o tron w Wilnie. W zamian w ich ręce przechodziła większa część Żmudzi. Ponieważ Witold już wcześniej zdradził panów zakonnych, ci zażądali tym razem rękojmi w postaci zakładników – braci, żony, córki, siostry, szwagra oraz kilku ważnych litewskich notabli. W maju tego roku hołd złożyło Witoldowi 31 najznaczniejszych bojarów żmudzkich.
 

Konflikty Polski i Litwy z Zakonem Krzyżackim w latach 1377-1434. Na licencji Wikimedia Commons.

Tym samym nad dopiero powstającą unia polsko-litewską zawisło poważne niebezpieczeństwo jej zerwania, z czego zamierzali skorzystać przede wszystkim Krzyżacy.

Na początku 1390 r. wojska Władysława II Jagiełły i księcia Skirgiełły osiągnęły pewne sukcesy militarne, opanowując Podlasie i zdobywając po 6-miesięcznym oblężeniu Grodno. Jednak wkrótce na Litwę wkroczyła wielka wyprawa wojsk Witolda oraz krzyżackich, dowodzona przez marszałka zakonu, Engelharda Rabe von Wildstein, składająca się głównie z rycerstwa zachodnio-europejskiego. W jego składzie znajdowało się 300 rycerzy angielskich pod wodzą Henryka z Bolingbroke, hrabiego Derby i brata stryjecznego króla Ryszarda II Plantageneta, późniejszego króla Anglii Henryka IV Lancastera. Na Krzyżakach szczególne wrażenie zrobiła sprawność przyprowadzonych przez niego walijskich łuczników, od tej pory panowie zakonni chętnie wynajmowali ich do swoich armii. Liczne rycerstwo znad Sekwany przyprowadził też Marszałek Francji Jean Le Maingre.

Wojska sprzymierzonych początkowo obległy zamek w Jurborku nad Niemnem. Jednak w jego trakcie, 20 sierpnia w Malborku zmarł wielki mistrz zakonu Konrad Zöllner von Rothenstein. Wprowadziło to duże zamieszanie wśród stronników Witolda, gdyż krzyżaccy rycerze zamierzali się początkowo wrócić do Prus na wybór nowego przywódcy. Ostatecznie po naradach uznano, że wyprawę należy kontynuować. 11 listopada 1390 r. wojska sprzymierzone obległy Wilno, bronione przez księcia Skirgiełłę, wiernych mu bojarów litewskich i rycerstwo polskie. Pięciotygodniowe oblężenie obfitowało w wyjątkowo krwawe i zacięte walki, w których obie strony poniosły ciężkie straty – pod murami zamku zginąć miał brat księcia Witolda, Konrad (Towciwiłł), natomiast po drugiej stronie poległ brat Władysława II Jagiełły – Korygiełło. Miasto i otaczające go miejscowości zostały niemal całkowicie zniszczone (np. stanowiący część Wilna Krzywy Gród, który nigdy nie został odbudowany), jednak sprzymierzonym nie udało się zdobyć zamków. Ostatecznie ich armia wycofała się do Prus na początku 1391 r.
 

Wizerunek rycerza z prologu do „Opowieści kanterberyjskich” autorstwa Geoffreya Chaucera, sławiących wyczyny angielskich rycerzy, w tym udział w wyprawie na Litwę i oblężeniu Wilna w 1390 r. Na licencji Wikimedia Commons.

Wojna trwała dalej. Witold próbował pozyskać nowego sojusznika w postaci wielkiego księcia moskiewskiego Wasyla I Rurykowicza, który 21 stycznia 1391 r. poślubił jedyną córkę litewskiego księcia, Zofię. Efektem było zagarnięcie Nowogrodu, dotąd uznającego władzę Skirgiełły, przez Moskwę. Tymczasem Krzyżacy byli zajęci wyborem nowego wielkiego mistrza i walką polityczną wewnątrz zakonu. Dopiero wiosną na tronie w Malborku zasiadł Konrad von Wallenrode, który pokonał opozycję.

W 1391 r. działania zbrojne przybrały na sile. Na początku roku ruszyła kolejna wyprawa wojsk krzyżackich przeciw Litwie, w wyniku której spustoszone zostały tereny w okolicach Kowna. Jednak kolejne oblężenie Wilna, o ile w ogóle do niego doszło, zakończyło się niepowodzeniem. W listopadzie oddziały Witolda uderzyły na Grodzieńszczyznę, przecinając linie komunikacyjne pomiędzy Polską a księciem Skirgiełłą. Jednak krzyżacki wielki mistrz Konrad von Wallenrode miał bardziej dalekosiężne plany, w 1392 r. rozpoczynając skupowanie ziem sąsiadujących z Prusami. Za 50 tys. guldenów pozyskał ziemię dobrzyńską od księcia Władysława Opolczyka, a w maju rozpoczął negocjacje w Zygmuntem Luksemburczykiem w sprawie zakupu Nowej Marchii. Oznaczało to istotne wzmocnienie Państwa Zakonnego i zagrożenie północnych rubieży Królestwa Polskiego.
 

Konrad von Wallenrode (1330/40-1393), wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego od 1391 r. Jego kontrowersyjna polityka (m.in. dymisja lubianego i szanowanego marszałka Engelharda Rabe von Wildsteina podczas oblężenia Wilna w 1392 r.) doprowadziła do konfliktu z częścią rycerstwa zakonnego. Domena publiczna.

Na początku 1392 r. miało miejsce apogeum kryzysu w unii polsko-litewskiej. Wojna domowa na Litwie przeciągała się. W tym roku ruszyła kolejna wyprawa rycerstwa zakonnego i zachodnioeuropejskiego na Wilno i ponownie zakończyła się niepowodzeniem. Kolejne działania nie przynosiły rozstrzygnięć politycznych dla żadnej ze stron, za to prowadziły do pustoszenia terenów Wielkiego Księstwa. Komplikowała się także sytuacja zewnętrzna i wewnętrzna Królestwa Polskiego i Władysława II Jagiełły. Książę śląski, Władysław Opolczyk, wysunął nawet projekt rozbioru Polski przez Państwo Zakonne, Węgry, Brandenburgię i Śląsk, ale nie spotkał się on z zainteresowaniem.

Jednocześnie wśród wielmożów polskich narastało niezadowolenie. Unia polsko-litewska, po której tyle sobie obiecywano, jak na razie doprowadziła jedynie do zaangażowania króla Władysława II w wojnę domową na Litwie i nie było pewne, czy zdoła on tam utrzymać władzę. W dodatku rosło zagrożenie otwartej konfrontacji z Państwem Zakonnym, do której Polska nie była przygotowana.

W połowie 1392 r. Jagiełło nawiązał tajne kontakty z księciem Witoldem poprzez biskupa płockiego, Henryka Mazowieckiego (syna księcia Siemowita III), oferując mu ugodę. Na jej warunkach Kiejstutowicz miał zostać wielkim księciem Litwy, jednak pod warunkiem, że król zatrzyma tytuł najwyższego księcia. Litewski książę także miał już dość wojny, która nie rokowała szans na sukces, w dodatku sprzymierzeni Krzyżacy wysuwali coraz to nowe żądania i najwyraźniej starali się maksymalnie wzmocnić swoja pozycję. Zgodził się zatem na warunki proponowane przez kuzyna. Ciekawostką jest fakt, że uradowany z porozumienia Witold oddał za żonę Henrykowi swoją siostrę Ryngałłę, w której ten się zakochał pomimo, że był nominalnym biskupem płockim (choć nie posiadał wyższych święceń duchownych). Wokół sprawy wybuchł wielki skandal, wykorzystany propagandowo przez stronę krzyżacką jako dowód na fałszywość chrztu Litwy. Sam Henryk niedługo cieszył się z małżeństwa, gdyż zmarł nagle w 1392 lub 93 r. w Łucku, prawdopodobnie otruty – o jego zabójstwo podejrzewano znaną z żądzy władzy Ryngałłę lub braci Henryka, książąt mazowieckich Janusza I i Siemowita IV, którzy zgodnie z testamentem ojca mieli Henrykowi odstąpić część ziem, gdyby ten porzucił karierę duchowną.
 

Piotr Stachiewicz „Królowa Jadwiga godzi Skirgiełłę z Witoldem”. Ilustracja do książki biskupa Władysława Bandurskiego p.t. „Jadwiga, święta królowa na polskim tronie”, wyd. 1910 r.

Ustalenia pomiędzy Jagiełłą a Witoldem początkowo były utrzymywane w tajemnicy. Do lata 1392 r. litewski książę uzyskał zwolnienie swoich zakładników z niewoli krzyżackiej. W lipcu zaprosił dostojników zakonnych na stanowiący jego kwaterę zamek Ritterswerder na wyspie na rzece Niemien. Podczas uroczystości panowie zakonni zostali aresztowani i uwięzieni. Wojska Witolda natychmiast rozpoczęły działania przeciw Krzyżakom, zajmując kilka kluczowych zamków nad Niemnem, a książę oficjalnie opowiedział się po stronie Władysława II Jagiełły.

4 sierpnia 1392 r. Jagiełło wraz z Jadwigą spotkał się z Witoldem i Anną w Ostrowie pod Lidą. Monarchowie podpisali ugodę regulującą dalszą zależność Litwy i Polski oraz kwestie władzy na Litwie. Witold oficjalnie został mianowany wielkim księciem (Magnus Dux), podczas gdy Władysław II Jagiełło zatrzymał tytuł najwyższego księcia (Prince Supremus). Tym samym Witold uzyskał pełnię władzy w swoim kraju, ale nadal pozostawał wasalem swojego kuzyna. Tymczasem Skirgiełło został pozbawiony tytułu wielkiego księcia i przeniesiony do Kijowa, gdzie zmarł w 1397 r. Witold odzyskał także księstwo trockie, stanowiące jego ojcowiznę.

Był to koniec litewskiej wojny domowej, nadal jednak trwała wojna litewsko-krzyżacka. W rękach zakonnych pozostawała Żmudź, w 1393 r. panowie zakonni zajęli Grodno, a w 1394 r. ruszyła kolejna rejza krzyżacka na Litwę. Jednak nowy wielki mistrz Konrad von Jungingen, wybrany po śmierci Konrada von Wallenrode w lipcu 1393 r. był przede wszystkim zwolennikiem działań dyplomatycznych.
 

Konrad von Jungingen (1355-1406), wielki mistrz Zakonu Krzyżackiego od 1393 r. Starał się utrzymać pozycję Państwa Zakonnego zręcznymi zabiegami dyplomatycznymi, unikając konfrontacji zbrojnej z sojuszem polsko-litewskim. W 1398 r., za cenę pokoju z Litwą, uzyskał Żmudź, a w 1402 r. sfinalizował zakup Nowej Marchii od Zygmunta Luksemburskiego. Umierając przestrzegał współbraci przed wyborem na urząd wielkiego mistrza swojego zapalczywego młodszego brata Ulryka, nazywając go „głupcem”. Kapituła jednak nie posłuchała jego słów. Rycina z książki Christopha Hartknocha „Altes und Neues Preussen”, 1684 r. Na licencji Wikimedia Commons.

Unia polsko-litewska została uratowana, jednak wielki książę Witold, który uzyskał znaczną władzę na Litwie, nie zamierzał rezygnować z prób uniezależnienia się od Polski, tyle że teraz stosował inne metody. W kolejnych latach stopniowo wzmacniał swoją władzę poprzez usunięcie w cień lokalnych książąt litewskich z nadania Jagiełły (w tym jego brata, księcia witebskiego Świdrygiełły) i zastępować ich swoimi ludźmi. W 1398 r. doprowadził do zawarcia pokoju z Krzyżakami na wyspie Salin. Na jego mocy oddał im Żmudź w zamian za wsparcie w walkach ze Złotą Ordą i Nowogrodem Wielkim oraz przyrzeczenie nie angażowania się panów zakonnych po stronie księcia Świdrygiełły, adwersarza Witolda.

Pokój i przymierze z Krzyżakami był Witoldowi potrzebny, by skierować ekspansję Wielkiego Księstwa na wschód, licząc na podbój Rusi Moskiewskiej. Działania te doprowadziły do wojny ze Złotą Ordą, na tronie której Witold zamierzał przywrócić usuniętego wcześniej chana Tochtamysza, swojego sojusznika. 12 lub 19 lipca 1399 r., nad rzeką Worsklą rozegrała się jedna z największych bitew ówczesnej Europy. Po jednej stronie stanęły sprzymierzone wojska pod dowództwem Witolda, składające się z armii litewskiej, oddziałów mołdawskich, polskich, krzyżackich i Tatarów Tochtamysza – łącznie ok 38 tys. Przeciwko nim stanęły dwie połączone armie tatarskie Złotej Ordy – Temür Kutługa oraz Edygeja, łącznie ok. 90 tys. Bitwa zakończyła się klęską i pogromem armii sprzymierzonych. Śmierć poniosło łącznie 15 tys. ludzi, w tym 74 kniaziów i znacznych bojarów i rycerzy. Zginęli m.in. książęta briański Dymitr i połocki Andrzej Garbaty (bracia Jagiełły), hospodar mołdawski Stefan I czy kasztelan krakowski Spytko II z Melsztyna, a sam Witold ledwie uszedł z życiem. Jednak prawdziwym zwycięzcą nad Worsklą był król Władysław II Jagiełło, gdyż po tej katastrofie Witold był zmuszony zrezygnować z planów ekspansji, zerwać przymierze z Krzyżakami i powrócić do sojuszu z Polską.
 

Bitwa nad Worsklą 12 lub 19 lipca 1399 r. Rycina z kroniki cara moskiewskiego Iwana IV Groźnego. Na licencji Wikimedia Commons.

Negocjacje polsko-litewskie, prowadzone od początku 1400 r., doprowadziły do podpisania w 1401 r. nowej unii w Wilnie przez bojarów litewskich (18 stycznia) i w Radomiu przez Radę Królewską (11 marca). Na jej mocy Witold otrzymał dożywotnią pełną władzę na Litwie, która stawała się praktycznie suwerennym krajem, natomiast po jego śmierci miała zostać połączona z Polską. Zastrzeżono, że w razie braku legalnych potomków Jagiełły i Witolda panowie polscy i bojarzy litewscy wspólnie wybiorą nowego monarchę. Unia wileńsko-radomska faktycznie scementowała sojusz polsko-litewski, który od tej pory przygotowywał się do konfrontacji z najgroźniejszym wrogiem – Państwem Zakonnym.
 

W czasie, gdy na Litwie toczyła się wojna domowa, w Królestwie Polskim panował spokój, a pra królewska pełniła rządy jak dotąd, wzajemnie się uzupełniając i odnosząc sukcesy na arenie politycznej.

W 1391 r. nowy papież Bonifacy IX podniósł biskupstwo lwowsko-halickie do rangi arcybiskupstwa, które objął Jakub Strepa (zwany też Strzemię), święty Kościoła Katolickiego – jego infułę wyhaftowała własnoręcznie królowa Jadwiga. Monarchini zasłynęła zresztą z ogromnej ilości darów, fundacji i innych donacji.
 

Jan Matejko „Założenie Szkoły Głównej przeniesieniem do Krakowa ugruntowane. R.P. 1361-1399-1400”. Na licencji Wikimedia Commons.

Jednak jedną z jej największych zasług było odnowienie Uniwersytetu Krakowskiego, który podupadł w czasach panowania Ludwika I Węgierskiego. Królowa poświęciła się temu dziełu z ogromnym poświęceniem, doprowadzając m.in. w 1397 r. zgody papieża na utworzenie na nim wydziału teologicznego. Jadwiga sprowadziła na uczelnię licznych naukowców i intelektualistów z całej Europy.

Duże zasługi położyła także królowa dla piśmiennictwa polskiego, zlecając tłumaczenie na język polski modlitewników, żywotów świętych i objawień. Prawdopodobnie na zamówienie Jadwigi powstał także trójjęzyczny (łaciński, niemiecki i polski) zbiór psalmów, znany jako Psałterz floriański, będący jednym z największych zabytków języka polskiego doby Średniowiecza.
 

Karta z Psałterza floriańskiego, jednego z najstarszych zabytków piśmiennictwa polskiego. Na licencji Wikimedia Commons.

Kiedy w 1392 r. nasilił się konflikt z Władysławem Opolczykiem i Krzyżakami wokół kwestii sprzedaży zakonowi Nowej Marchii i ziemi dobrzyńskiej, para królewska podjęła szereg działań w celu wzmocnienia północnej flanki Królestwa. Jeszcze dwa lata wcześniej hołd lenny polskiemu królowi złożył książę szczeciński Warcisław VII. W 1391 r., gdy Władysław Opolczyk wydzierżawił Krzyżakom Złotorię, król Władysław II Jagiełło przedsięwziął nieudaną wyprawę wojskową do ziemi dobrzyńskiej. Chcąc doprowadzić do izolacji Opolczyka na arenie międzynarodowej, poparł króla Niemiec Wacława IV w sporze z Zakonem Krzyżackim. Korzystając z zakończenia wojny na Litwie, w 1395 r. zawarł sojusz z książętami pomorskimi Świętoborem I i Bogusławem VIII.

17 maja 1395 r. w Budzie, w wyniku powikłań po poronieniu, zmarła królowa Węgier, Maria Andegaweńska, starsza siostra królowej Jadwigi i żona Zygmunta Luksemburczyka. Po jej śmierci Jadwiga wysunęła roszczenia do tronu Węgier, co doprowadziło do napięcia i koncentracji wojsk na granicy. W rzeczywistości było to sprytne zagranie ze strony polskiej pary królewskiej, mające na celu odwrócenie uwagi Zygmunta od sytuacji na północy Polski i izolację jego lennika Władysława Opolczyka. Dzięki temu w 1396 r. Jagiełło zajął Kujawy, należące do księcia śląskiego, i przyłączył je do Polski.
 

Piotr Stachiewicz „Królowa Jadwiga przekazuje klejnoty Akademii Krakowskiej”. Domena publiczna.

W 1397 r. królowa Jadwiga prowadziła negocjacje z wielkim mistrzem krzyżackim Konradem von Jungingen w Inowrocławiu, próbując nakłonić go do zwrotu Polsce ziemi dobrzyńskiej, jednak bez skutku. Niemniej, fakt takiej samodzielnej aktywności kobiety w działaniach dyplomatycznych na arenie międzynarodowej w tamtych czasach był czymś wyjątkowym.

Jednak jedną z najbardziej palących kwestii, dotyczących królewskiego małżeństwa, był brak potomstwa. W momencie ślubu Jagiełły i Jadwigi królowa – nawet w ówczesnych realiach – była jeszcze dzieckiem. Czas jednak płynął, a potomkowie nie pojawiali się. Nie była to tylko prywatna sprawa małżonków, lecz kwestia natury politycznej, i to o zasięgu międzynarodowym. Zgodnie z założeniami, przyszłą unią Polski i Litwy mieli władać monarchowie wywodzący się właśnie z tego politycznego małżeństwa. Co więcej, sprawą był mocno zainteresowany sam papież Bonifacy IX, który ze związkiem obu państw wiązał dalekosiężne plany sięgnięcia wpływami Stolicy Apostolskiej daleko na wschód i południowy wschód, przeciwstawienia się zagrożeniom ze strony Złotej Ordy i Turków, liczył także na wsparcie unii w sporach z cesarzem.
 

Jan Matejko „Wpływ Akademii Krakowskiej na Kraj”. Na licencji Wikimedia Commons.

Wraz z upływem czasu wzrastało zniecierpliwienie bezpotomnością pary królewskiej, co było także ważkim argumentem w rękach opozycji, w tym stronników Zygmunta Luksemburskiego, oraz propagandy krzyżackiej. W tamtych czasach za sytuację taką obwiniano kobietę, a bezpłodność była uważana za grzech niweczący wszelkie inne cnoty, którego odkupieniem mogło być jedynie życie zakonne. Toteż to właśnie na Jadwigę spadła krytyka za istniejący stan rzeczy. Dołączył się do niej sam Władysław II Jagiełło, który po 1395 r. miał królowej publicznie wyrzucać brak dziecka. Królowa b. ciężko znosiła tę sytuację, jak wspominał Jan Długosz, usuwała się w zacisze swoich komnat i umilała czas słuchając muzyki – posiadała własną nadworną orkiestrę.

Tymczasem pod koniec 1398 r., po 12 latach małżeństwa, królowa Jadwiga zaszła w ciążę. Wiadomość o tym rozeszła się po Europie na początku następnego roku. Z sytuacji tej szczególnie uradowany był papież, który miał zostać oficjalnym ojcem chrzestnym dziecka.

22 czerwca 1399 r. Jadwiga Andegaweńska przedwcześnie urodziła córkę, pospiesznie ochrzczoną jako Maria Bonifacja. Dziecko było słabe i zmarło 13 lipca. Śmierć zatajono przed matką, która także znajdowała się w ciężkim stanie, prawdopodobnie z powodu gorączki popołogowej (zakażenia okołoporodowego), które dziesiątkowało kobiety w tamtych czasach.
 

Jan Matejko „Królowa Jadwiga”. Malarz był obecny wraz z profesorami Uniwersytetu Jagiellońskiego przy otwarciu krypty królowej na Wawelu w 1887 r. i wykonał rysunki jej czaszki i kości, toteż jego portret należy uznać za wierne odtworzenie jej wyglądu. Podczas kolejnego otwarcia w 1949 r. dokonano dokładnych pomiarów i badań antropologicznych. Na ich podstawie wiemy, że królowa miała 172-185 cm wzrostu, była zatem jak na tamte czasy niezwykle wysoką kobietą (średni wzrost mężczyzn wówczas nie przekraczał 155 cm), posiadała włosy koloru rudo blond. Miała mocną budowę ciała, nie stwierdzono żadnych zmian patologicznych, posiadała też niemal kompletne uzębienie, co wówczas było rzadkością. Na uwagę zwracała wąska wysoko położona miednica, co zapewne było przyczyną komplikacji przy porodzie. Królowa prawdopodobnie została pochowana razem z córką Marią Bonifacją (wskazuje na to ułożenie kości), ale z niewykształconego szkieletu noworodka do naszych czasów nic się nie zachowało. Na licencji Wikimedia Commons.

Królowa Jadwiga zmarła trzy dni po swojej córce i została pochowana na Wawelu. Od samego początku była otaczana aurą świętości. Proces beatyfikacyjny trwał jednak bardzo długo i ostatecznie została ogłoszona błogosławioną dopiero w 1979 r., a świętą – w 1997 r. W obu przypadkach akty te ogłosił osobiście papież Jan Paweł II.

Jedną z ostatnich decyzji królowej było zapisanie jej klejnotów koronnych Akademii Krakowskiej. W rezultacie została pochowana jedynie z pozłacanymi, drewnianymi imitacjami insygniów.

Ukoronowaniem dzieła jej życia był akt erekcji Uniwersytetu w Krakowie 22 lipca 1400 r., nazywanego odtąd Jagiellońskim.
 

.Fragment nagrobka królowej Jadwigi w katedrze na Wawelu. Początkowo królową pochowano w jednej z naw pod prowizoryczną, gipsową płytą (prawdopodobnie w oczekiwaniu na beatyfikację). Jej grób został zniszczony w I połowie XVII w. za rządów bpa Gembickiego. W 1902 r. wykonano dla Jadwigi sarkofag z białego marmuru ufundowany przez Karola Lanckorońskiego. Sarkofag ten wykonał Antoni Madeyski. Do postaci Jadwigi pozowała rzeźbiarzowi Zofia Łuszczkiewiczówna. Został on położony jednak dopiero w 1949 r. Na licencji Wikimedia Commons

Moment śmierci królowej Jadwigi mógł oznaczać kolejny kryzys unii polsko-litewskiej, gdyż król Władysław II Jagiełło tracił formalne prawa do tronu. To Jadwiga Andegaweńska, córka króla Ludwika I Węgierskiego i prawnuczka Władysława I Łokietka była dziedziczką korony polskiej, Jagiełło nie był natomiast w żaden znaczący sposób spokrewniony z panującą linią Piastów, w odróżnieniu np. od władców Śląska czy Mazowsza.

Jednak m.in. zagrożenie krzyżackie i korzyści z unii z Litwą spowodowały, że szlachta i wielmożowie nie dążyli do zmiany na tronie, pomimo krytyki króla. Ten z kolei postanowił wzmocnić swoją pozycję. Podobno jeszcze na łożu śmierci królowa Jadwiga zasugerowała mężowi powtórne małżeństwo z jej kuzynką, Anną Cylejską, wnuczką króla Kazimierza III Wielkiego.

Kazimierz III Wielki był czterokrotnie żonaty (formalnie trzykrotnie, jedno z małżeństw jest traktowane jako bigamia). Z ostatnią żoną, Jadwigą Żagańską miał trzy córki, z których do dorosłości przeżyły dwie: Anna i Jadwiga. Zgodnie z ówczesnym prawem i postanowieniami zjazdu w Wyszehradzie były one odsunięte od sukcesji na korzyść siostrzeńca króla, Ludwika Andegawena. Ten, po objęciu tronu jako Ludwik I, szybko pozbył się z kraju obu kuzynek, wydając je za mąż za mało znaczących monarchów odległych państw, co miało zabezpieczyć interesy jego potomków na tronie w Krakowie. Anna (1366-1425) poślubiła Wilhelma hrabiego Cilli (Celje w Słowenii),  po jego śmierci w 1392 r. wyszła ponownie za mąż za hrabiego Ulryka von Teck. Owocem pierwszego małżeństwa była córka Anna, urodzona w 1380 lub 81 r.

Pod koniec 1400 r. do Celje przybyło polskie poselstwo negocjować małżeństwo Władysława II Jagiełły z Anną, która znajdowała się pod opieką stryja, hrabiego Hermana II. Porozumienie zawarto szybko, a 23 kwietnia 1401 r. papież Bonifacy IX dał narzeczonym dyspensę (konieczną ze względu na pokrewieństwo Anny z Jadwigą). 16 lipca Anna przybyła do Krakowa, jednak ślub Anny Cylejskiej i Władysława II Jagiełły odbył się dopiero 29 stycznia 1402 r. Anna została koronowana na królową Polski 25 lutego 1403 r.
 

Władysław II Jagiełło i jego druga żona Anna Cylejska. Miniatura z  Ludovicus Decius „De Jegellonum familia liber II”. Na licencji Wikimedia Commons.

Małżeństwo króla z Piastówną po kądzieli w pewien sposób wzmocniło jego pozycję. Związek – jak twierdził Jan Długosz – był udany, choć Jagiełło początkowo miał być niezadowolony z urody nowej królowej. W jego trakcie królowa była dwukrotnie oskarżana o cudzołóstwo i za każdym razem oczyszczona z zarzutów. Anna Cylejska zmarła po długiej chorobie 20 lub 21 marca 1416 r. Owocem małżeństwa była córka Jadwiga Jagiellonka (1408-31).

Na początku XV w. unia polsko-litewska, dodatkowo wzmocniona unią wileńsko-radomską z 1401 r. wydawała się mocna. W istniejącej sytuacji król Władysław II Jagiełło i książę Witold mogli rozpocząć przygotowania do jej najważniejszego sprawdzianu – konfrontacji zbrojnej z Państwem Zakonnym w latach 1409-11.

Niewątpliwie, objęcie tronu polskiego przez Jagiełłę i unia z Litwą, pchnęły dzieje Polski na zupełnie inne tory i przekształciły małe i ciągle walczące o byt Królestwo Polskie w późniejszą Rzeczpospolitą, przez niemal cztery stulecia odgrywającą rolę regionalnego mocarstwa.