Sytuacja prawna społecznego inspektora pracy

W trzech poprzednich artykułach, które ukazały się na łamach działu „Twoje prawo”, pisaliśmy o nadzorze i kontroli nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy na poziomie zakładu pracy. Szczególną rolę w tym zakresie odgrywa Społeczna Inspekcja Pracy (SIP) kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.
T. Gutry Sytuacja prawna społecznego inspektora pracy
T. Gutry / Tygodnik Solidarność
Sposób działania SIP polega na tym, że określone w ustawie (Ustawa z dnia czerwca 1983 r. o Społecznej Inspekcji Pracy, tj. Dz.U. z 2015 r., poz. 567) kompetencje realizowane są przez społecznych inspektorów pracy.
O uprawnieniach inspektorów, które ściśle wiążą się z pełnieniem nadzoru nad przestrzeganiem zasad i przepisów bhp, pisaliśmy w drugiej część artykułu zatytułowanego „Społeczna Inspekcja Pracy”. Dziś skupimy się na regulacjach dotyczących uprawnień pracowniczych inspektorów.

Szczególna ochrona stosunku pracy

Społeczny inspektor pracy reprezentuje interes załogi wobec pracodawcy, co może prowadzić do jego narażenia się na niechęć. W celu zapewnienia niezależności inspekcji, co jest gwarantem jej prawidłowego funkcjonowania, ustawodawca objął inspektorów szczególną ochroną trwałości zatrudnienia. Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej (jest to zatem konstrukcja zbliżona do ochrony kobiet w ciąży). Co więcej, nie jest również dopuszczalne złożenie inspektorowi wypowiedzenia zmieniającego jego warunki pracy i płacy na niekorzyść (chyba że jest to konieczne ze względu na okoliczności wskazane w art. 43 Kodeksu pracy).

Na temat tego uprawnienia wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, prezentując w zasadzie jednolitą linię wykładni, którą dobrze oddaje wyrok z dnia 8 maja 2014 r., III PK 110/13: „Społecznego inspektora pracy nie można zwolnić dyscyplinarnie bez zgodny organizacji związkowej. Nawet przy dużym przewinieniu takiego pracownika sądy powinny mieć na względzie jego prawo do ochrony”. W orzecznictwie SN można zresztą odnaleźć wypowiedzi dotyczące różnych aspektów ochrony, spośród których warto przywołać dwie. W pierwszej wskazany został moment objęcia ochroną inspektora: „Wykładnia językowa i funkcjonalna przepisów art. 13 ust. 1 i art. 6 ust. 2 ustawy z 1983 r. o społecznej inspekcji pracy prowadzi do jednoznacznego wniosku, że pracownik z dniem wyboru na społecznego inspektora pracy nabywa mandat do pełnienia tej funkcji na okres czteroletniej kadencji. Z chwilą zatem uzyskania przedmiotowego mandatu (podstawy pełnienia funkcji) pracownik zostaje objęty szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy wynikającą z art. 13 ust. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy” (wyrok SN z dnia 4 lutego 2013 r. I PK 202/12). W drugiej z kolei SN uznał, że „brak przeprowadzenia formalnych wyborów społecznego inspektora pracy nie wyklucza objęcia jego stosunku pracy ochroną szczególną. Pracodawcy akceptujący pełnienie funkcji bez przeprowadzenia wyborów muszą liczyć się z tym, że pracownik ten podlega szczególnej ochronie stosunku pracy” (wyrok z dnia 2 czerwca 2010 r. II PK 371/09, a identyczne zapatrywanie wyrażone zostało jeszcze w wyrokach z dnia 3 sierpnia 2006 r. II PK 339/05 oraz z dnia 18 grudnia 2001 r. I PKN 755/00).

Czas pracy inspektorów

Określenie „społeczna” w nazwie SIP oznacza m.in., że inspektorzy powinni wykonywać swoje czynności w zasadzie poza godzinami pracy (art. 15 ust. 1 ustawy) oraz nieodpłatnie. Niemniej jednak, w razie konieczności wykonywania swoich czynności w godzinach pracy lub uczestniczenia w naradach i szkoleniach, społeczni inspektorzy pracy zachowują prawo do wynagrodzenia, nie tracą zatem finansowo ze względu na realizację swoich zadań. Po drugie w razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji inspektora kierownik zakładu pracy na wniosek zakładowych organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nie przekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy (a w szczególnie uzasadnionych wypadkach za 60 godzin pracy). Jak wskazał SN w uchwale z dnia 11 maja 2010 r. II PZP 3/10: „Miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe społecznego inspektora pracy nie jest wynagrodzeniem za pracę, należy jednak stosować do niego odpowiednio przepisy o tym wynagrodzeniu”.

Po trzecie wreszcie u pracodawców, u których występuje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (co można porównać do konstrukcji tzw. etatu związkowego).

Dr Jakub Szmit to starszy specjalista w Zespole Prawnym KK NSZZ Solidarność

 

POLECANE
Awaryjne lądowanie samolotu LOT w Warszawie z ostatniej chwili
Awaryjne lądowanie samolotu LOT w Warszawie

Z powodu sygnału o możliwej usterce lecący z Warszawy do Sofii samolot linii LOT musiał awaryjnie lądować na Lotnisku Chopina. - Lądowanie odbyło się w asyście służb. Maszyna wylądowała bezpiecznie - poinformował rzecznik prasowy Polskich Linii Lotniczych LOT Krzysztof Moczulski.

Wielki słup dymu nad Katowicami. Trwa dogaszanie Wiadomości
Wielki słup dymu nad Katowicami. Trwa dogaszanie

W sobotnie popołudnie, 26 lipca, w Katowicach doszło do pożaru w rejonie ul. Sądowej i Raciborskiej. Paliły się podkłady kolejowe składowane w pobliżu torowiska, w bezpośrednim sąsiedztwie budowy przy dworcu głównym PKP.

Niebezpieczny incydent w Krakowie. Kilkanaście osób poszkodowanych Wiadomości
Niebezpieczny incydent w Krakowie. Kilkanaście osób poszkodowanych

W piątkowy wieczór doszło do niebezpiecznego incydentu na przystanku tramwajowym przy ul. Bronowickiej w Krakowie. Z okna przejeżdżającego tramwaju ktoś rozpylił gaz pieprzowy w stronę grupy osób czekających na peronie. Jak informują poszkodowani, sytuacja miała miejsce około godziny 19:30.

Komunikat dla mieszkańców Rzeszowa z ostatniej chwili
Komunikat dla mieszkańców Rzeszowa

Prawie 250 tys. zł kosztować będzie dokumentacja projektowa nowego domu kultury, który powstanie w Rzeszowie na osiedlu Krakowska Południe przy ul. Stojałowskiego. Dokumentacja gotowa ma być w ciągu 10 miesięcy.

Czerwona flaga na Pomorzu i w Zachodniopomorskiem. GIS zakazuje kąpieli Wiadomości
Czerwona flaga na Pomorzu i w Zachodniopomorskiem. GIS zakazuje kąpieli

Czerwone flagi zakazujące wejścia do wody wiszą w sobotę w dwunastu kąpieliskach w województwach pomorskim i zachodniopomorskim. Powodem jest zakwit sinic.

Klub sportowy w żałobie. Nie żyje piłkarz Wiadomości
Klub sportowy w żałobie. Nie żyje piłkarz

W wieku 42 lat zmarł Ryszard Bagnicki - wieloletni piłkarz i aktywny członek zarządu klubu sportowego Ogniwo Piwniczna-Zdrój. Informacja o jego nagłym odejściu wstrząsnęła środowiskiem sportowym oraz lokalną społecznością Piwnicznej-Zdroju.

Tusk zmienia zdanie ws. wyborów. Silni Razem niezadowoleni z ostatniej chwili
Tusk zmienia zdanie ws. wyborów. "Silni Razem" niezadowoleni

W sobotę premier Donald Tusk zdystansował się od pomysłu "przeliczania głosów przez służby”, choć jeszcze w czerwcu pytał o "prawdziwe wyniki" wyborów prezydenckich.

Św. Michał Archanioł nad Bieszczadami tylko u nas
Św. Michał Archanioł nad Bieszczadami

6 lipca w Ustrzykach Dolnych odsłonięto największy w Polsce pomnik św. Michała Archanioła wykonany z brązu. Monumentalna figura nie tylko przyciąga uwagę rozmachem i artystyczną jakością, ale – co podkreślali organizatorzy uroczystości – niesie ze sobą silne przesłanie duchowe

Londyn uderza w przemytników ludzi. Pierwsze sankcje nałożone Wiadomości
Londyn uderza w przemytników ludzi. Pierwsze sankcje nałożone

446 osób usłyszało zarzut nielegalnego pokonania łodziami kanału La Manche w okresie od lipca 2024 r. do czerwca 2025 r. - podał portal dziennika „Times”, powołując się na dane brytyjskiego ministerstwa spraw wewnętrznych. To mniej niż 1 proc. wszystkich migrantów przybyłych w tym czasie na Wyspy.

Policja otoczyła restaurację w Wałbrzychu, w której zebrali się członkowie Ruchu Obrony Granic z ostatniej chwili
Policja otoczyła restaurację w Wałbrzychu, w której zebrali się członkowie Ruchu Obrony Granic

– W jednej z restauracji przebywa Robert Bąkiewicz z organizatorami zgromadzenia. Wraz z nimi około 7-8 osób w podeszłym wieku. Około 70 funkcjonariuszy policji w tym momencie pilnuje restauracji – informuje Telewizja Republika i pokazuje to, co dzieje się w sobotę w Wałbrzychu.

REKLAMA

Sytuacja prawna społecznego inspektora pracy

W trzech poprzednich artykułach, które ukazały się na łamach działu „Twoje prawo”, pisaliśmy o nadzorze i kontroli nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy na poziomie zakładu pracy. Szczególną rolę w tym zakresie odgrywa Społeczna Inspekcja Pracy (SIP) kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.
T. Gutry Sytuacja prawna społecznego inspektora pracy
T. Gutry / Tygodnik Solidarność
Sposób działania SIP polega na tym, że określone w ustawie (Ustawa z dnia czerwca 1983 r. o Społecznej Inspekcji Pracy, tj. Dz.U. z 2015 r., poz. 567) kompetencje realizowane są przez społecznych inspektorów pracy.
O uprawnieniach inspektorów, które ściśle wiążą się z pełnieniem nadzoru nad przestrzeganiem zasad i przepisów bhp, pisaliśmy w drugiej część artykułu zatytułowanego „Społeczna Inspekcja Pracy”. Dziś skupimy się na regulacjach dotyczących uprawnień pracowniczych inspektorów.

Szczególna ochrona stosunku pracy

Społeczny inspektor pracy reprezentuje interes załogi wobec pracodawcy, co może prowadzić do jego narażenia się na niechęć. W celu zapewnienia niezależności inspekcji, co jest gwarantem jej prawidłowego funkcjonowania, ustawodawca objął inspektorów szczególną ochroną trwałości zatrudnienia. Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej (jest to zatem konstrukcja zbliżona do ochrony kobiet w ciąży). Co więcej, nie jest również dopuszczalne złożenie inspektorowi wypowiedzenia zmieniającego jego warunki pracy i płacy na niekorzyść (chyba że jest to konieczne ze względu na okoliczności wskazane w art. 43 Kodeksu pracy).

Na temat tego uprawnienia wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, prezentując w zasadzie jednolitą linię wykładni, którą dobrze oddaje wyrok z dnia 8 maja 2014 r., III PK 110/13: „Społecznego inspektora pracy nie można zwolnić dyscyplinarnie bez zgodny organizacji związkowej. Nawet przy dużym przewinieniu takiego pracownika sądy powinny mieć na względzie jego prawo do ochrony”. W orzecznictwie SN można zresztą odnaleźć wypowiedzi dotyczące różnych aspektów ochrony, spośród których warto przywołać dwie. W pierwszej wskazany został moment objęcia ochroną inspektora: „Wykładnia językowa i funkcjonalna przepisów art. 13 ust. 1 i art. 6 ust. 2 ustawy z 1983 r. o społecznej inspekcji pracy prowadzi do jednoznacznego wniosku, że pracownik z dniem wyboru na społecznego inspektora pracy nabywa mandat do pełnienia tej funkcji na okres czteroletniej kadencji. Z chwilą zatem uzyskania przedmiotowego mandatu (podstawy pełnienia funkcji) pracownik zostaje objęty szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy wynikającą z art. 13 ust. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy” (wyrok SN z dnia 4 lutego 2013 r. I PK 202/12). W drugiej z kolei SN uznał, że „brak przeprowadzenia formalnych wyborów społecznego inspektora pracy nie wyklucza objęcia jego stosunku pracy ochroną szczególną. Pracodawcy akceptujący pełnienie funkcji bez przeprowadzenia wyborów muszą liczyć się z tym, że pracownik ten podlega szczególnej ochronie stosunku pracy” (wyrok z dnia 2 czerwca 2010 r. II PK 371/09, a identyczne zapatrywanie wyrażone zostało jeszcze w wyrokach z dnia 3 sierpnia 2006 r. II PK 339/05 oraz z dnia 18 grudnia 2001 r. I PKN 755/00).

Czas pracy inspektorów

Określenie „społeczna” w nazwie SIP oznacza m.in., że inspektorzy powinni wykonywać swoje czynności w zasadzie poza godzinami pracy (art. 15 ust. 1 ustawy) oraz nieodpłatnie. Niemniej jednak, w razie konieczności wykonywania swoich czynności w godzinach pracy lub uczestniczenia w naradach i szkoleniach, społeczni inspektorzy pracy zachowują prawo do wynagrodzenia, nie tracą zatem finansowo ze względu na realizację swoich zadań. Po drugie w razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji inspektora kierownik zakładu pracy na wniosek zakładowych organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nie przekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy (a w szczególnie uzasadnionych wypadkach za 60 godzin pracy). Jak wskazał SN w uchwale z dnia 11 maja 2010 r. II PZP 3/10: „Miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe społecznego inspektora pracy nie jest wynagrodzeniem za pracę, należy jednak stosować do niego odpowiednio przepisy o tym wynagrodzeniu”.

Po trzecie wreszcie u pracodawców, u których występuje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (co można porównać do konstrukcji tzw. etatu związkowego).

Dr Jakub Szmit to starszy specjalista w Zespole Prawnym KK NSZZ Solidarność


 

Polecane
Emerytury
Stażowe