Do Polonii można zaliczyć 20 mln osób na świecie – wynika z danych ze spisów powszechnych oraz szacunków polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych i organizacji polonijnych. Osoby te wyjechały z ojczystego kraju lub urodziły się za granicą, ale poczuwają się do związków z Polską. Przyjmuje się, że polska emigracja stanowi czwartą największą emigrację na świecie – po chińskiej, niemieckiej i włoskiej.

Do Polonii nie należą natomiast nasi rodacy, którzy pozostali na terenach wschodnich po przesunięciu granic państwa po II wojnie światowej. Opiekę duszpasterską nad nimi sprawuje działający przy Konferencji Episkopatu Polski Zespół Pomocy Kościołowi na Wschodzie. Polska emigracja stanowi czwartą największą emigrację na świecie – po chińskiej, niemieckiej i włoskiej. 9,6 mln mieszkańców USA deklaruje polskie pochodzenie. W Chicago mieszka ok. 1 mln Polaków. www.emigracja.episkopat.pl

Polskie Chicago

Główne fale emigracji polskiej miały miejsce na początku XIX w. (wielka emigracja 1830 r. – głównie Francja), na przełomie wieków XIX i XX (Ameryka Południowa), w okresie międzywojennym (USA), w latach 80. XX w. (tzw. emigracja solidarnościowa) oraz po roku 1989 (Europa Zachodnia). W PRL Polacy wyjeżdżali przede wszystkim ze względów politycznych i ideowych, w ostatnich latach przeważa motywacja zarobkowa.

Największym skupiskiem Polonii są Stany Zjednoczone, w których ponad 9,6 mln osób deklaruje polskie pochodzenie. Chicago to drugie po Warszawie miasto na świecie, w którym mieszka najwięcej naszych rodaków – około 1 mln. Największymi ośrodkami polonijnymi po Stanach Zjednoczonych są Niemcy, Wielka Brytania, Francja i Kanada. W Europie najwięcej przybyszów znad Wisły mieszka w niemieckim Zagłębiu Ruhry – blisko 1 mln – oraz w metropoliach Londynu i Paryża. W ostatnich latach coraz więcej Polaków udaje się do pracy do Skandynawii, głównie do Norwegii.

Struktury duszpasterstwa

W obliczu rosnącej emigracji Konferencja Episkopatu Polski w 1921  r. powierzyła kard. Edmundowi Dalborowi zorganizowanie struktur duszpasterstwa polonijnego. Największe zasługi w organizacji duszpasterstwa polskich emigrantów należy przypisać kard. Augustowi Hlondowi, który m.in. założył zgromadzenie zakonne dla Polonii – Zgromadzenie Księży Chrystusowców. Po II wojnie światowej duszpasterstwo polskojęzyczne znajdowało się pod opieką prymasa Polski i jego delegatów, spośród których ostatnim był abp Szczepan Wesoły.

Od roku 1989 r. Konferencja Episkopatu Polski powierza wybranym biskupom funkcję koordynatorów duszpasterstwa Polonii. Obecnie funkcję delegata KEP ds. duszpasterstwa emigracji polskiej pełni biskup pomocniczy diecezji radomskiej Piotr Turzyński. Jest on też przewodniczącym Zespołu przy Delegacie KEP ds.  Duszpasterstwa Emigracji Polskiej. Przy Sekretariacie KEP w Warszawie działa od  2014  r. Biuro ds. Duszpasterstwa Emigracji Polskiej. W trosce o poziom dusz[1]pasterstwa polskojęzycznego delegat KEP 226 od 2016 r. organizuje kursy propedeutyczne dla księży wyjeżdżających po raz pierwszy do pracy duszpasterskiej za granicę. 

Duszpasterstwo polonijne prowadzone jest we wspólnotach podstawowych, takich jak: parafia personalna, misja cum cura animarum (łac. dosłownie „z troską o dusze” – ośrodek duszpasterski z własnym duszpasterzem, będący częścią parafii terytorialnej w Kościele lokalnym) albo wspólnota polskojęzyczna w ramach parafii Kościoła lokalnego. W niektórych krajach, gdzie mieszka szczególnie wielu polskich emigrantów (obecnie w Anglii i Walii, Niemczech, we Francji, w Szwajcarii), funkcjonują Polskie Misje Katolickie. Na czele Polskiej Misji Katolickiej stoi rektor, a sposób działania regulują umowy między biskupami z Polski i danego kraju. W większości krajów pracują koordynatorzy duszpasterstwa polskojęzyczne[1]go nominowani przez Konferencję Episkopatu Polski, a mianowani przez miejscowych biskupów. W USA nie ma koordynatora ogólnokrajowego – każdy biskup diecezjalny, jeśli uzna to za stosowne, mianuje koordynatora dla polskiej grupy etnicznej. Ogólne normy prowadzenia duszpasterstwa polskojęzycznego zostały zawarte w dokumencie „Wytyczne Konferencji Episkopatu Polski dotyczące duszpasterstwa emigracji polskiej”

Jedną z ważnych struktur duszpasterstwa polskiej emigracji jest Polonijna Rada Duszpasterska Europy (dawniej: Polska Rada Duszpasterska Europy Zachodniej). Skupia ona przedstawicieli polskich misji katolickich i ośrodków duszpasterstwa polskojęzycznego w krajach europejskich. W jej skład wchodzi 75 osób: przedstawiciele duchowieństwa, osób konsekrowanych i laikatu mieszkający w 20 krajach Europy. Na czele Rady stoi Delegat KEP ds. Duszpasterstwa Emigracji Polskiej. Obrady Polonijnej Rady Duszpasterskiej Europy mają miejsce raz do roku i koncentrują się na aktualnych wyzwaniach duszpasterskich. Przedstawiciele rady wchodzą w skład europejskich organizacji katolików świeckich. Polaków mieszkających poza granicami kraju wspierają m.in. Senat RP oraz pozarządowe Stowarzyszenie Wspólnota Polska, które zostało powołane w 1990 r. z inicjatywy marszałka Senatu RP. Duszpasterstwo polonijne zrzesza prawie 200 organizacji działających w Polsce i poza jej gra[1]nicami, 70 z nich to organizacje i stowarzyszenia katolickie. Wspólnota Polska wspiera struktury związków Polaków na Wschodzie i organizacje polonijne (565 podmiotów z 54 krajów). Pomaga szkołom, zespołom artystycznym, redakcjom mediów, klubom sportowym, drużynom harcerskim, parafiom oraz świadczy pomoc charytatywną.

W 2002 r. Sejm RP ustanowił 2 maja Dniem Polonii i Polaków za Granicą. W Kościele jest to dzień modlitwy za Polonię i jej duszpasterzy. Formy duszpasterstwa polskojęzycznego Zorganizowane duszpasterstwo polonijne istnieje w 30 krajach na świecie. W wielu innych krajach sprawowane są Msze św. w języku polskim na stałe lub okazjonalnie i podejmowane są różne inicjatywy duszpasterskie.

Biuro Delegata KEP ds. Duszpasterstwa Emigracji Polskiej szacuje, że na całym świecie około 2 tys. księży pracuje w duszpasterstwie polskojęzycznym, zaś regularnie Msze św. są celebrowane w około 1,5 tys. ośrodków. Niektórzy księża czy zakonnicy nie pracują bezpośrednio w duszpasterstwie polonijnym, ale posługują duszpastersko rodakom, przynależąc do struktur lokalnego Kościoła. Coraz częściej duszpasterze Polonii łączą swoją posługę z duszpasterstwem innych grup etnicznych.

Duszpasterstwa polonijne często prowadzą również działalność edukacyjną (szkoły przyparafialne), kulturalną (teatry, chóry, czasopisma, zespoły muzyczne i folklorystyczne), sportową (zespoły i zawody, wyprawy turystyczne), charytatywną (np. opieka nad ludźmi bezdomnymi, pomoc prawna). Wiele ośrodków duszpasterskich współpracuje z harcerza[1]mi i harcerkami. Związek Harcerstwa Polskiego to najliczniejsza organizacja młodzieżowa wśród Polonii.

Ksiądz – człowiek instytucja

Duszpasterze emigrantów stają nieraz przed problemami, z którymi nie muszą się konfrontować w ojczyźnie, np. z dużą rotacją wiernych i ich problemami w dotarciu do kościoła w związku z dużymi odległościami. Zdarza się brak zrozumienia otoczenia dla polskich zwyczajów religijnych, a nieraz także obojętność czy nawet wrogość.

Wielu duszpasterzy emigracyjnych przyznaje, że stawia się im wysokie wymagania. Wierni chcą widzieć w takim księdzu nie tylko ojca duchowego, lecz także psychologa, nauczyciela, inicjatora życia kulturalnego i człowieka integrującego środowisko. Lokalni biskupi natomiast dość powszechnie oczekują od nich integracji i posługi duszpasterskiej także w miejscowym języku.

Problemem bywa materialne utrzymanie duszpasterstwa. Niekiedy emigranci chcieliby mieć swojego duszpasterza, ale nie są w stanie zapewnić mu mieszkania i środków do życia. Wówczas ksiądz przyjeżdża do nich raz czy dwa razy w miesiącu. W niektórych krajach utrzymanie księdza jest zagwarantowane w pewnym stopniu albo przez Polską Misję Katolicką, jak w przypadku Wielkiej Brytanii, albo przez Kościół lokalny, jak to ma miejsce w Niemczech. Potrzeby duszpasterskie w środowiskach emigracyjnych są wielkie. Nieustannie potrzeba wsparcia ze strony polskich duszpasterzy – tym bardziej że duszpasterz emigracji to często także inicjator życia kulturalnego i osoba integrująca środowisko. Środowiska polonijne stale proszą o kapłanów. „Zasadniczą i największą naszą troską jest ta o kapłanów do posługi za granicą. Chcielibyśmy, żeby Polonia była traktowana jak integralna część Kościoła w Polsce. Potrzeba troski o to, żeby również tam byli kapłani i siostry zakonne, którzy będą pomagać Polakom zachować wiarę i być przy Panu Bogu” – zaznacza bp Piotr Turzyński.

Z życia parafii

W ponad 300-tysięcznym angielskim Coventry mieszka ok. 8 tys. Polaków. Ponad 1 tys. z nich chodzi do polskiej parafii św. Stanisława Kostki. „To są ludzie, którzy po dwóch, trzech latach obecności mówią: «To jest moja parafia». Utożsamiają się z nią” – mówi proboszcz ks. Romuald Szczodrowski, który od 2006  r. pracuje w  Polskiej Misji Katolickiej w Anglii i Walii.

Parafia w Coventry to parafia personalna, istniejąca od 1949 r. i należąca do archidiecezji Birmingham. Kościół jest pierwszym wybudowanym rękoma Polaków na ziemi brytyjskiej – powstał w 1961 r. Parafianie pochodzą ze wszystkich stron Polski, najczęściej z Podkarpacia, okolic Tarnowa, Łodzi, Wrocławia. Wśród nich jest wielu z wyższym wykształceniem, z bardzo dobrą znajomością języka angielskiego. „Ci, którzy uczęszczają do kościoła, to katolicy świadomie przeżywający swoją wiarę. Są mocni wiarą i dają temu świadectwo. Natomiast dookoła są ludzie wrogo nastawieni do Kościoła. Presja otoczenia jest duża, co odczuwa zwłaszcza młodzież” – mówi ks. Szczodrowski. Aby pozyskać młodych ludzi, ostatnio utworzono np. grupę Kawalerów Maltańskich.

„Praktycznie w każdej sferze życia są zaangażowani świeccy. Proboszcz jest tylko ko[1]ordynatorem” – chwali swoich parafian ks. Szczodrowski. Przy parafii istnieją m.in. zespół wokalny Senza Nome, grupa nadzwyczajnych szafarzy Eucharystii, chór św. Cecylii, schola, grupa Odnowy w Duchu Świętym, grupa biblijna, koło Żywego Różańca, liturgiczna służba ołtarza, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, grupa Mężczyzn św. Józefa, zespół formacyjny dla kobiet oraz bardzo dynamicznie działająca od 1953 r. polska szkoła, w której uczy się ok. 400 dzieci.

Kościół św. Stanisława jest położony w okolicy, w której znajdują się różne świątynie, w tym wiele niechrześcijańskich, m.in. sikhów, Hare Kryszna i dwa meczety. „Utrzymujemy przyjazne relacje z wszystkimi. Na 60-lecie naszego kościoła wybudowaliśmy piękną grotę Matki Bożej Fatimskiej i Hindusi często zatrzymują się przy niej i się modlą. Mamy bardzo dobre relacje z angielskimi księżmi katolickimi i anglikańskimi” – zaznacza proboszcz.

Dzisiaj największym problemem wspólnoty są sprawy ekonomiczne. „Brexit sprawił, że jesteśmy zabijani podwyżkami cen mediów, gazu, elektryczności. W międzyczasie restauracja, która wynajmowała nasz klub, ogłosiła upadłość. Ale jakoś sobie radzimy” – mówi ks. Szczodrowski. Z zadowoleniem podkreśla, że parafia otrzymała grant z polskie[1]go Ministerstwa Spraw Zagranicznych na rewitalizację kościoła. „Mamy teraz pieniądze na to, aby nasz ośrodek przez najbliższe trzy lata stał się jeszcze bardziej przyjazny dla ludzi” – zaznacza.

Inicjatywy duszpasterstwa polonijnego

W latach 2020–2021 w związku z pandemią koronawirusa zdecydowana liczba zaplanowanych inicjatyw duszpasterskich za granicą musiała być odwołana albo przeniesiona do internetu. Rok 2022 pozwolił już na w miarę normalne działania.

Kongres Młodzieży Polonijnej

I Kongres Młodzieży Polonijnej odbył się tuż przed Światowymi Dniami Młodzieży w Krakowie w 2016 r. Wzięło w nim udział około 300 osób. Kongres w 2020 r. z powodu pandemii koronawirusa po raz pierwszy odbył się online. Podjęto wtedy decyzję, aby kontynuować spotkania kongresowe co dwa miesiące, aby stały się stałą formą kontaktu i duszpasterstwa młodych ze środowisk polonijnych z całego świata. W sumie odbyło się 11 edycji kongresu. Towarzyszyły im warsztaty: „Polonijna akademia dziennikarska” i „e-Ambasador kultury polskiej” oraz konkursy patriotyczne i polonijne. Podcast „Zapytaj Boga Dlaczego” to miejsce, w którym młodzi mogą odnaleźć odpowiedzi nawet na najtrudniejsze pytania związane z Bogiem, religią i duchowością. Projekt PoloniaOnline.pl to platforma spotkań i dzielenia się działalnością prowadzoną przez młodzież polonijną w różnych krajach świata. 

Udział młodych w Światowych Dniach Młodzieży

W ŚDM w Lizbonie w dniach 1–6 sierpnia 2023 r. wzięła udział grupa młodzieży polonijnej.

Światowy Kongres Rodzin Polonijnych

Pierwszy kongres odbył się pod Paryżem w listopadzie 2019 r., a jego tematyka koncentrowała się wokół przygotowania do małżeństwa i życia w rodzinie. W kongresie 10–11 września 2022 r. w niemieckim Carlsbergu wzięło udział ponad 300 osób z 23 krajów. Obrady i dyskusje skupiały się na utwierdzeniu zamysłu Bożego wobec małżeństwa, rodziny i jej zadań, szczególnie w aspekcie wychowawczym. Od 15 do 17 września 2023  r. odbył się 6. Światowy Kongres Rodzin Polonijnych w Gdańsku.

Polonijna Rada Rodziny przy Delegacie Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Emigracji Polskiej

Rada została powołana w 2020 r. w celu wzmocnienia i zintensyfikowania działań na rzecz małżeństwa i rodziny na emigracji.

Poradnia „Familiaris” we Fryburgu Bryzgowijskim w Niemczech

Powstała przy Polskiej Misji Katolickiej w Niemczech poradnia świadczy wielostronną i szeroko zakrojoną pomoc rodzinie. We współpracy z Instytutem Studiów nad Rodziną w Łomiankach prowadzi studium edukacyjne w zakresie doradztwa rodzinnego „Pomagam sobie – pomagam innym”, które kształci praktyczne umiejętności w towarzyszeniu małżeństwom w oparciu o interdyscyplinarną wiedzę z nauk o rodzinie. 

Wakacje edukacyjne w Polsce

W 2019 r. wzięło w nich udział 6350 dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia. Młodzi ludzie przyjechali do Polski wraz z opiekunami na zaproszenie organizacji pozarządowych, takich jak Caritas Polska, Stowarzyszenie Wspólnota Polska, Stowarzyszenie Parafiada im. św. Józefa Kalasancjusza i Zespół Pomocy Polakom na Wschodzie. Od kilku lat wakacyjne spotkania dla młodych z Europy Zachodniej organizują też Siostry Misjonarki Chrystusa Króla dla Polonii Zagranicznej. Turnusy odbywają się w domu sióstr w Morasku, dzielnicy Poznania. W ich ramach jest czas i na modlitwę, zabawę, i na wyjazdy służące poznawaniu ojczystego kraju i jego historii. 

Parafiady

Pierwsza Parafiada, zorganizowana przez zakon pijarów według pomysłu o. Józefa Jońca, odbyła się w 1989 r. w Krakowie. Przez ostatnie 34 lata Stowarzyszenie Parafiada nawiązywało kontakty z instytucjami i organizacjami polonijnymi, takimi jak m.in. związki Polaków na Wschodzie, szkoły polskie, kluby sportowe, parafie z prowadzonym duszpasterstwem w języku polskim na Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie i w Rosji. 33. Międzynarodowa Parafiada Dzieci i Młodzieży odbyła się w dniach 9–15 lipca 2022 r. w Miasteczku Parafiadowym na kampusie SGGW w Warszawie. 

Zjazdy Polonii Świata

Są one manifestacją wspólnoty narodowej, jedności z Ojczyzną i troski Polaków z zagra[1]nicy o losy kraju. Nawiązują do tradycji II  Rzeczypospolitej. Pierwsze spotkanie od czasu zakończenia II wojny światowej odbyło się w 1990 r. w Rzymie. 6. Zjazd Polonii i Polaków z Zagranicy odbył się w dniach od 29 czerwca do 2 lipca 2023 r.

Biuro Studium Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego dla Polonii

W styczniu 2023 r. powstało Biuro Studium KUL dla Polonii i Polaków z Francji, Belgii, Holandii i Luksemburga w Seminarium Polskim w Paryżu. Studium ma się przyczynić do jednoczenia środowiska polonijnego, zachęcić do zgłębiania wiedzy o Polsce, jej kulturze i języku oraz przy[1]gotować kadry odpowiedzialne za wychowywanie młodego pokolenia Polaków na emigracji. 

Akademia Polonijna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego

To instytucja powstała w marcu 2023 r. Jej zadaniami są: współpraca z Polonią, mediami i organizacjami polonijnymi oraz koordynacja i rozwój działań podejmowanych przez KUL na rzecz Polonii, m.in. przez organizację Studium KUL dla Polonii i Polaków za granicą.

Duszpolonia.org

W duszpasterstwie polskojęzycznym na terenie Niemiec powstał pomysł na połączenie „Polonii dusz” i dlatego we współpracy z Rektorem Polskiej Misji Katolickiej powstała Katolicka Platforma Informacyjna www.duszpolonia.org. Dzięki temu portalowi Polacy przebywający 232 poza granicami kraju mają łatwy dostęp do zawsze aktualnych informacji na temat polskojęzycznych Mszy św., możliwości spowiedzi oraz spotkań parafialnych. Jak dotychczas jego zasięg obejmuje obok Niemiec także Szwajcarię, Francję i Hiszpanię. Planowane jest rozszerzenie obszaru działania Duszpolonii na kolejne kraje i tym samym stworzenie ogólnoeuropejskiego systemu informacji dla Polonii.

Europejska Pielgrzymka Polonii do Lourdes

Organizowana jest w maju każdego roku.

Jasnogórska Noc Czuwania w intencji Polonii

Organizowana jest przez Towarzystwo Chrystusowe i Misjonarki Chrystusa Króla dla Polonii Zagranicznej w trzeci piątek października każdego roku.

Medal „Pro Polonia et Ecclesia”

To prestiżowe wyróżnienie zostało zatwierdzone przez Konferencję Episkopatu Polski w marcu 2019 r. Jest przyznawane jako wyraz uznania zasług w duszpasterstwie polskich emigrantów. W tym roku w czasie Kongresu Rodzin Polonijnych zostaną odznaczone osoby i instytucje szczególnie zasłużone w działalności na rzecz małżeństw i rodzin na emigracji.

Krzysztof Tomasik, tom