Ustawa pomostowa stanowi istotną część systemu emerytalnego w Polsce. Uchwalona została z inicjatywy rządu PO-PSL 6 grudnia 2008 r. Miała na celu m.in. racjonalizację finansowania systemu emerytalnego czy może raczej wprowadzenie oszczędności środków przeznaczanych na finansowanie tego systemu, a także sprzyjała zbyt częstemu przechodzeniu na wcześniejsze emerytury pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ustawa pomostowa została wprowadzona jako ustawa wygasająca. Koalicja PO-PSL uznała, że dzięki postępowi techniki i technologii niebawem nastąpi istotna poprawa warunków i charakteru prac dotychczas szkodliwych dla pracowników, czyli pracownicy nie będą musieli przechodzić na wcześniejsze (pomostowe) emerytury z szeroko rozumianych względów zdrowotnych. Tymczasem postęp nie zadziałał, nadal są liczne grupy pracowników mających prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach albo w szczególnym charakterze.

Niesprawiedliwa ustawa pomostowa i jej nowelizacja

Parlament na podstawie rządowego przedłożenia uchwalił ustawę pomostową 6 grudnia 2008 r. Ówczesny prezydent RP Lech Kaczyński ocenił ją jako niesprawiedliwą dla pracowników i odmówił jej podpisania. Ustawa wróciła do Sejmu, gdzie wobec przewagi koalicji POPSL uzyskała większość przełamującą weto prezydenta. Ustawa weszła w życie.

Finansowo okazała się dość skuteczna – ograniczyła liczbę pracowników uprawnionych do wcześniejszej emerytury. Przed uchwaleniem ustawy pomostowej uprawnienia do wcześniejszej emerytury z tytułu warunków i charakteru pracy miało około miliona pracowników. Po jej wejściu w życie – około 250 tys. Obecnie emerytury pomostowe pobiera około 40 tys. osób. Okazało się też, że zapotrzebowanie na tego rodzaju emerytury wcale nie wygasa i trzeba to rozwiązanie przyjąć na dłużej (a może i „na stałe”?).

Dzięki porozumieniu NSZZ „Solidarność” i rządu zawartemu w Stalowej Woli do Sejmu 7 czerwca 2023 r. wpłynął poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych. Projekt dotyczył uchylenia wygaszającego charakteru emerytur pomostowych. Jednak nie tylko tej kwestii, także kilku innych. Dotyczył więc wprowadzenia szczególnej regulacji dotyczącej zabezpieczenia w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy. Podwyższenia rocznego limitu odliczenia od dochodu wydatków z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym. Rozszerzenia katalogu składników wynagrodzenia, które nie są uwzględniane przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika porównywanego z wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę, o dodatek za szczególne warunki pracy przysługujący pracownikowi z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, pracy związanej z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym lub pracy szczególnie niebezpiecznej, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, układzie zbiorowym pracy, innym opartym na ustawie porozumieniu zbiorowym.
Sejm na 77. posiedzeniu 16 czerwca br. uchwalił ustawę o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych. Ustawa została uchwalona, wynik głosowania nad całością projektu ustawy: 432 posłów było za, 3 przeciw, 14 wstrzymało się.

Ostry atak w Senacie

Znowelizowana ustawa pomostowa trafiła 20 czerwca do Senatu. Najpierw do senackiej Komisji Rodziny, Polityki Senioralnej i Społecznej. Sprawozdawczyni tej Komisji senator Magdalena Kochan przedstawiła propozycje poprawek do znowelizowanej przez Sejm ustawy. Poprawki bardzo zmieniały charakter ustawy. Jedna z nich była niemal identyczna z poprawką zgłoszoną przez Koalicję Obywatelską w Sejmie i która w głosowaniu sejmowym została odrzucona.

Opozycji, przede wszystkim Platformie Obywatelskiej, chodziło o utrzymanie koncepcji, która była podstawą ustawy pomostowej przyjętej w 2008 r. Przy czym regulacja przyjęta z inicjatywy rządu Donalda Tuska zastąpiła poprzedni system, znacznie korzystniejszy dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub wykonujących prace o szczególnym charakterze. Ustawa pomostowa z 2008 r. miała charakter wygasający. A co dalej? Art. 48 ustawy stwierdzał: „Do dnia 31 grudnia 2014 r. minister właściwy do spraw pracy przygotuje strategię sektorową na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz.U. nr 227, poz. 1658 oraz z 2007 r. nr 140, poz. 984). Strategia miała dotyczyć wspierania dalszego zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób wykonujących przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Inicjatorom chodziło o to, że zmiana charakteru i rodzaju wykonywanej pracy ze względu na wiek pracownika powinna być czymś naturalnym. Pracownicy zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, którzy nie mogą już kontynuować ze względów zdrowotnych pracy na dotychczasowych stanowiskach, powinni sami znaleźć sobie inną pracę, zamiast otrzymywać wcześniejszą emeryturę. Do tego znaleźć tę pracę wcześniej niż na pięć lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Według tego rozumowania najbardziej racjonalnym rozwiązaniem miało być stworzenie mechanizmów umożliwiających przekwalifikowanie się i poszukiwanie/znalezienie innej pracy. Na tym miała polegać „strategia sektorowa”. Trzeba podkreślić, że temu samemu celowi (tj. przygotowaniu „strategii sektorowej”) ma obecnie służyć zamieszczona w uchwale senackiej poprawka do art. 1 pkt 9, która ma brzmienie następujące:

„9) po art. 53 dodaje się art. 53a w brzmieniu:
«Art. 53a. Do dnia 31 grudnia 2027 r. minister właściwy do spraw pracy przygotuje strategię sektorową na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, dotyczącą wspierania zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze»”.

Mniej więcej o to samo chodziło w poprawce zgłoszonej przez KO w Sejmie, która w głosowaniu została odrzucona. W gruncie rzeczy politycy PO chcą, aby pracownicy nie przechodzili na wcześniejszą emeryturę, nawet jeśli ta emerytura jest niska. Albo żeby takich przejść było jak najmniej. Faktycznie więc chodzi o przedłużanie zatrudnienia i odwlekanie przejścia na emeryturę, bo to będzie zmniejszać presję na finanse Funduszu Emerytalnego. I z pewnością PO natychmiast się tym zajmie, gdy tylko wygra wybory parlamentarne.

Dostęp do emerytur pomostowych jest bardzo utrudniony. Obecnie emerytury pomostowe otrzymuje o wiele mniej osób, niż wynosi liczba tych, którzy powinni je otrzymywać. Senackie poprawki do przyjętej przez Sejm 16 czerwca ustawy o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw mają wpłynąć na jej zakres podmiotowy i przedmiotowy. Wpłynąć w kierunku niekorzystnym dla pracowników, w tym także dla działaczy związkowych w zakładach pracy.

Senat nie zgadza się na prawną ochronę pracowników

Najważniejsze poprawki Senatu odnoszą się do zmian wniesionych w znowelizowanej ustawie do Kodeksu postępowania cywilnego. Senat żąda odrzucenia tych zmian, czyli przepisów nakładających na pracodawcę obowiązek dalszego zatrudniania pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania sądowego. A także przepisu uprawniającego do zabezpieczenia roszczeń pracowników podlegających szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub rozwiązaniem go bez wypowiedzenia. To bardzo ważne przepisy, chroniące działaczy związkowych w zakładach pracy oraz pracowników chronionych, czyli zwłaszcza kobiety w ciąży, matki karmiące oraz mające dzieci do lat czterech. Powinny to rozwiązanie docenić i chronić feministki. Jednak Senat uznał, że „zmiany te nie są objęte materią uregulowań związanych z emeryturami pomostowymi ani ze sprawami pracowniczymi”. Senator Kochan argumentowała, że te zmiany wykraczają poza materię ustawy pomostowej, bo dotyczą Kodeksu postępowania cywilnego. Przekonała większość senacką (czyli opozycyjną), aby przyjęła poprawkę wycofania tych zmian z ustawy o emeryturach pomostowych.

Podobny zarzut postawiono w Senacie wobec zmian wprowadzanych do ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Chodzi o podniesienie limitu odliczeń od dochodu wydatków z tytułu składek członkowskich płaconych na rzecz związków zawodowych w związku ze wzrostem płac. Pracodawcy od wielu lat z takiego rozwiązania korzystają.

Senator Kochan podkreślała, że w procedurze parlamentarnej nie ma możliwości, aby wprowadzać w nowelizacji poprawki do ustaw niebędących przedmiotem tej nowelizacji, w tym przypadku zwłaszcza do Kodeksu postępowania cywilnego. Senator Kochan pominęła istotny fakt – parlamentarna procedura przewiduje opcję „wprowadzanie zmian do danej ustawy oraz do niektórych innych ustaw”. Zmiany wprowadzone w nowelizacji emerytur pomostowych dotyczą właśnie takich ustaw i dlatego są uwzględnione w przedłożeniu sejmowym. Sejmowi eksperci legislacji nie uznali wprowadzenia zmian m.in. do Kodeksu postępowania cywilnego za niezgodne z procedurą.

Sekretarz stanu w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Stanisław Szwed podkreślił, że w Sejmie projekt nowelizacji ustawy pomostowej został przegłosowany prawie jednogłośnie. „Prawie wszyscy posłowie poparli projekt nowelizacji ustawy. Na żadnym etapie prac w Sejmie nikt nie postawił zarzutu, że jest łamane prawo. „Rozwiązania, które wprowadzamy, są rozwiązaniami, na które oczekują pracownicy, przedstawiciele różnych zawodów. Dotyczą spraw, które bezpośrednio dotykają ludzi pracy. Chodzi zwłaszcza o wygasający charakter emerytur pomostowych, który obecnie przestanie obowiązywać” – podkreślił wiceminister Szwed. I dodał: „Rozwiązujemy kwestie, o których dyskutowaliśmy w Radzie Dialogu Społecznego. Nie doszło do porozumienia na poziomie Rady Dialogu Społecznego między pracodawcami a związkami zawodowymi. Stąd po wielokrotnych dyskusjach, również w związku z oczekiwaniami związków zawodowych – bo to była przecież kwestia wystąpień NSZZ «Solidarność», OPZZ, Forum Związków Zawodowych, czyli związków reprezentatywnych – ostatecznie udało się w ramach wypracowanego porozumienia między rządem a NSZZ «Solidarność» ustalić, że rozwiązanie dotyczące wygasania tych emerytur przestaje funkcjonować i wprowadzamy nowe rozwiązanie, bardzo korzystne”.

Przy okazji nowelizacja ustawy pomostowej przynosi ważną zmianę dotyczącą wysokości płacy minimalnej. Zmiana wyłącza z zaliczania do wysokości płacy minimalnej dodatki za pracę w warunkach szczególnych czy o szczególnym charakterze.

W sprawie emerytur pomostowych nie doszło do porozumienia na poziomie Rady Dialogu Społecznego między pracodawcami a związkami zawodowymi. Stąd po wielokrotnych dyskusjach i wobec oczekiwań związków zawodowych (była to kwestia wystąpień NSZZ „Solidarność”, OPZZ, Forum Związków Zawodowych, czyli związków reprezentatywnych), ostatecznie udało się w ramach wypracowanego porozumienia między NSZZ „Solidarność” a rządem ustalić, że rozwiązanie dotyczące wygasania tych emerytur przestaje funkcjonować i wprowadza się nowe, bardzo korzystne rozwiązanie.

Uchwała Senatu z kontrowersyjnymi poprawkami w sprawie nowelizacji ustawy pomostowej wpłynęła do Sejmu 19 lipca. Senat wyraził przekonanie, że „należy wyeliminować z ustawy o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw zmiany do Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące m.in. obowiązku dalszego zatrudniania pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania oraz uprawnienia do zabezpieczenia roszczeń pracowników podlegających szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub rozwiązaniem go bez wypowiedzenia”. W uzasadnieniu stwierdza się, że zmiany te nie są „objęte materią uregulowań związanych z emeryturami pomostowymi” ani – co już musi budzić zdumienie, bo właśnie dotyczy podstawowych spraw pracowniczych – „ze sprawami pracowniczymi”. Taka jest przynajmniej zawartość uzasadnienia senackiej uchwały. Ostatnie przed przerwą wakacyjną posiedzenie Sejmu odbędzie się 28 lipca, prawdopodobnie jednym z podjętych tematów będzie uchwała Senatu w sprawie ustawy pomostowej.

Tekst pochodzi z 30 (1800) numeru „Tygodnika Solidarność”.