Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.

Jest w Polsce wiele miejsc do których warto dotrzeć, zbaczając z głównych dróg, chociażby z drogi krajowej nr 7 łączącej Gdańsk z Krakowem. Tuż za Radomiem jadąc od Warszawy zaczyna się Staropolski Okręg Przemysłowy pełny zabytków techniki. Oto subiektywny wybór najbardziej ciekawych i najlepiej zachowanych.
Chlewiska, Wieli Piec Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.
Chlewiska, Wieli Piec / fot. A. Berezowski
Niedaleko Szydłowca w Chlewiskach znajduje się  Zabytkowa Huta Żelaza. Hutę wybudowało w latach 1890-1892 Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. Jej wielki piec opalany węglem drzewnym wytapiał około 10 ton surówki na dobę. W hucie pracowało 200 osób. Działała do roku 1940, kiedy to wielki piec unieruchomili Niemcy prowadząc eksperymenty z wykorzystaniem nowego paliwa. Do dziś zachowała się unikalna forma architektoniczną obiektu, która nawiązuje do stylu neoromańskiego. Budynki z kamienia łupanego z detalami z cegły uporządkowane są w ciąg technologiczny. Dzięki temu można przyjrzeć się dawnemu procesowi wytopu i przeróbki żelaza.

Chlewiska

Szczególną atrakcją jest górująca nad hutą wieża. W jej wnętrzu znajduje się winda wodna (gichtociąg), która służyła do podnoszenia wagoników z surowcami na wysokość wielkiego pieca (piec ładuje się od góry). Ma ona dwie klatki zawieszone na wspólnej linie: jedną na wagonik z węglem i rudą żelaza, drugą na zbiornik z wodą. Chcąc podnieść wagoniki z surowcami, do zbiornika pompowano wodę, aż ciężar klatki z wodą przeważył ciężar klatki z wsadem i wciągał ją na górę. Podniesione za pomocą windy surowce wsypywano do wielkiego pieca. Hutą opiekuje się Muzeum Techniki i Przemysłu, które w wolnych salach urządziło ekspozycję pojazdów i maszyn przemysłowych.

Sielpia Wielka
Nieco dalej od krajowej siódemki znajduje się Sielpia Wielka. Z inicjatywy Ksawerego Druckiego – Lubeckiego zbudowano tu w 1842 roku Walcownię i Pudlingarnię. Zakład zajmował się produkcją blachy i prętów żelaznych o przekroju kwadratowym, prostokątnym i koła. Pożądane kształty otrzymywano przy pomocy walcarek i młota, do poruszania których wykorzystywano energię wodną. W zakładzie funkcjonowały dwa koła wodne, które napędzały maszyny, tak jak w dawnych młynach napędzały żarna.

Sielpia

Aby zapewnić odpowiednią ilość wody obok zakładu zbudowano zbiornik wodny (energetyczny). Obecnie najlepiej zachowanym eksponatem jest oryginalne metalowe koło wodne, największe tego typu koło żelazne w Europie. W czasie uroczystości lokalnych koło jest uruchamiane.  
Podobnie jak Chlewiska, zakład w Sielpi Wielkiej jest oddziałem Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie. W opiece nad zabytkami pracownikom Muzeum pomagają uczniowie Politechniki Częstochowskiej. Wspólny wysiłek doprowadził do rekonstrukcji pod kierownictwem prof. Mariana Kielocha pieca pudlarskiego, który uroczyście rozpalono w 2008 roku.

Sielpia

W Muzeum urządzono pokaz maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle Zagłębia Staropolskiego oraz artystycznych odlewów. W czasie zwiedzania przewodnik demonstruje urządzenia w ruchu.

Maleniec
Warto też dotrzeć do Zabytkowej Walcowni i Gwoździarni w Maleńcu. Niegdyś produkowano tu blachy i gwoździe. Do napędu maszyn, podobnie jak w Sielpi wykorzystano koło wodne.  Warto tez dotrzeć do Samsonowa i obejrzeć ruiny huty, Starachowic, gdzie w starej fabryce rozwija się Muzeum Przyrody i Techniki czy Nowej Słupi, w której znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego.

Andrzej Berezowski

 

POLECANE
Skandaliczne zachowanie izraelskich kibiców podczas meczu Raków Częstochowa - Maccabi Hajfa. Burza w sieci gorące
Skandaliczne zachowanie izraelskich kibiców podczas meczu Raków Częstochowa - Maccabi Hajfa. Burza w sieci

Raków Częstochowa wygrał w węgierskim Debreczynie z Maccabi Hajfa 2:0 (1:0) w meczu rewanżowym 3. rundy eliminacji piłkarskiej Ligi Konferencji i awansował do kolejnej fazy rozgrywek. W pierwszym spotkaniu u siebie polski zespół przegrał 0:1. Uwagę polskich kibiców zwrócił skandaliczny transparent kibiców izraelskich.

Pierwszy taki przypadek. Groziło jej 25 lat za krytykę ideologii gender, uciekła do Europy wschodniej tylko u nas
Pierwszy taki przypadek. Groziło jej 25 lat za krytykę ideologii gender, uciekła do Europy wschodniej

25 lat więzienia za sprzeciw wobec ideologii gender – brzmi jak teoria spiskowa? Tak jednak wygląda rzeczywistość pewnej działaczki z Brazylii, która musiała uciekać z własnej ojczyzny. Powód? Feministka nazwała transseksualistę... mężczyzną. W Brazylii taka forma „transfobii” to surowo karany „rasizm społeczny”.

Redukcja sił NATO w Polsce? Trump: Nie było takiej propozycji polityka
Redukcja sił NATO w Polsce? Trump: Nie było takiej propozycji

Prezydent USA Donald Trump, zapytany w czwartek, czy zgodziłby się na zmniejszenie obecności sił NATO w Europie, w tym w Polsce, w celu skłonienia Władimira Putina do podpisania porozumienia pokojowego, odpowiedział, że nikt mu takiej propozycji nie przedstawił.

Klęska zielonej polityki Ursuli von der Leyen. Emisje w UE wystrzeliły pilne
Klęska zielonej polityki Ursuli von der Leyen. Emisje w UE wystrzeliły

Zielona polityka klimatyczna miała prowadzić do zmniejszenia emisji, tymczasem dane Eurostatu pokazują zupełnie inną rzeczywistość. Wzrost o 3,4 proc. w skali całej Unii, skok w 20 krajach i zaledwie siedem państw, którym udało się ograniczyć emisję – to bilans pierwszego kwartału 2025 r.

Ocieplenie między Watykanem a lefebrystami? Bractwo św. Piusa X wpisane na listę gorące
Ocieplenie między Watykanem a lefebrystami? Bractwo św. Piusa X wpisane na listę

Pojawia się nadzieje na ocieplenie stosunków pomiędzy Watykanem a Bractwem św. Piusa X. Za pontyfikatu papieża Leona XIV Bractwo Kapłańskie Świętego Piusa X zostało wpisane do oficjalnego watykańskiego kalendarza jubileuszowego, co pozwoliło mu na organizowanie wydarzeń w Rzymie w trakcie Roku Świętego.

Niemiec znieważył polskie flagi na granicy. Usłyszał zarzuty Wiadomości
Niemiec znieważył polskie flagi na granicy. Usłyszał zarzuty

58-letni obywatel Niemiec, Thomas S., zrywał biało-czerwone flagi na moście w Słubicach i wrzucał je do Odry. Prokuratura postawiła mu zarzut publicznego znieważenia flagi Polski. Mężczyzna przyznał się do winy, tłumacząc, że był pijany.

Afera KPO. Prokuratura Europejska wszczyna śledztwo z ostatniej chwili
Afera KPO. Prokuratura Europejska wszczyna śledztwo

Europejska Prokuratura (EPPO) wszczęła postępowanie dotyczące wydatkowania środków z polskiego KPO w branży HoReCa, obejmującej turystykę i gastronomię – przekazała w czwartek PAP rzeczniczka EPPO Tine Hollevoet.

Waldemar Żurek chce reaktywować starą KRS. Obecna rada ma być wygaszona uchwałą pilne
Waldemar Żurek chce reaktywować starą KRS. Obecna rada ma być "wygaszona" uchwałą

Jak donosi "Rzeczpospolita" Waldemar Żurek rozważa przywrócenie starej Krajowej Rady Sądownictwa, w składzie sprzed reform sądownictwa PiS. W planach jest "wygaszenie" obecnej rady uchwałą sejmu. Ma to być metoda na obejście prawdopodobnego weta prezydenta wobec zmian ustawowych.

Wydatki państwa idą w górę. MF podało informacje nt. deficytu pilne
Wydatki państwa idą w górę. MF podało informacje nt. deficytu

Jak podało w komunikacie Ministerstwo Finansów, wykonanie wydatków budżetu państwa w okresie styczeń-lipiec 2025 r. wyniosło 470,5 mld zł, tj. 51,1 proc. rocznego planu, jednocześnie było wyższe o ok. 31,3 mld zł (tj. o 7,1 proc.) w stosunku do tego samego okresu roku 2024 (439,3 mld zł, tj. 50,7 proc. planu).

Płonie hala koło Ciechocinka. Pożar zagraża całej okolicy pilne
Płonie hala koło Ciechocinka. Pożar zagraża całej okolicy

W Siarzewie w województwie kujawsko-pomorskim wybuchł pożar hali produkcyjno-magazynowej. Płomienie objęły cały obiekt i dwa budynki gospodarcze, a nad miejscowością unosi się gęsty, niebezpieczny dym. Mieszkańcy i turyści zostali wezwani do zachowania szczególnej ostrożności.

REKLAMA

Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.

Jest w Polsce wiele miejsc do których warto dotrzeć, zbaczając z głównych dróg, chociażby z drogi krajowej nr 7 łączącej Gdańsk z Krakowem. Tuż za Radomiem jadąc od Warszawy zaczyna się Staropolski Okręg Przemysłowy pełny zabytków techniki. Oto subiektywny wybór najbardziej ciekawych i najlepiej zachowanych.
Chlewiska, Wieli Piec Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.
Chlewiska, Wieli Piec / fot. A. Berezowski
Niedaleko Szydłowca w Chlewiskach znajduje się  Zabytkowa Huta Żelaza. Hutę wybudowało w latach 1890-1892 Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. Jej wielki piec opalany węglem drzewnym wytapiał około 10 ton surówki na dobę. W hucie pracowało 200 osób. Działała do roku 1940, kiedy to wielki piec unieruchomili Niemcy prowadząc eksperymenty z wykorzystaniem nowego paliwa. Do dziś zachowała się unikalna forma architektoniczną obiektu, która nawiązuje do stylu neoromańskiego. Budynki z kamienia łupanego z detalami z cegły uporządkowane są w ciąg technologiczny. Dzięki temu można przyjrzeć się dawnemu procesowi wytopu i przeróbki żelaza.

Chlewiska

Szczególną atrakcją jest górująca nad hutą wieża. W jej wnętrzu znajduje się winda wodna (gichtociąg), która służyła do podnoszenia wagoników z surowcami na wysokość wielkiego pieca (piec ładuje się od góry). Ma ona dwie klatki zawieszone na wspólnej linie: jedną na wagonik z węglem i rudą żelaza, drugą na zbiornik z wodą. Chcąc podnieść wagoniki z surowcami, do zbiornika pompowano wodę, aż ciężar klatki z wodą przeważył ciężar klatki z wsadem i wciągał ją na górę. Podniesione za pomocą windy surowce wsypywano do wielkiego pieca. Hutą opiekuje się Muzeum Techniki i Przemysłu, które w wolnych salach urządziło ekspozycję pojazdów i maszyn przemysłowych.

Sielpia Wielka
Nieco dalej od krajowej siódemki znajduje się Sielpia Wielka. Z inicjatywy Ksawerego Druckiego – Lubeckiego zbudowano tu w 1842 roku Walcownię i Pudlingarnię. Zakład zajmował się produkcją blachy i prętów żelaznych o przekroju kwadratowym, prostokątnym i koła. Pożądane kształty otrzymywano przy pomocy walcarek i młota, do poruszania których wykorzystywano energię wodną. W zakładzie funkcjonowały dwa koła wodne, które napędzały maszyny, tak jak w dawnych młynach napędzały żarna.

Sielpia

Aby zapewnić odpowiednią ilość wody obok zakładu zbudowano zbiornik wodny (energetyczny). Obecnie najlepiej zachowanym eksponatem jest oryginalne metalowe koło wodne, największe tego typu koło żelazne w Europie. W czasie uroczystości lokalnych koło jest uruchamiane.  
Podobnie jak Chlewiska, zakład w Sielpi Wielkiej jest oddziałem Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie. W opiece nad zabytkami pracownikom Muzeum pomagają uczniowie Politechniki Częstochowskiej. Wspólny wysiłek doprowadził do rekonstrukcji pod kierownictwem prof. Mariana Kielocha pieca pudlarskiego, który uroczyście rozpalono w 2008 roku.

Sielpia

W Muzeum urządzono pokaz maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle Zagłębia Staropolskiego oraz artystycznych odlewów. W czasie zwiedzania przewodnik demonstruje urządzenia w ruchu.

Maleniec
Warto też dotrzeć do Zabytkowej Walcowni i Gwoździarni w Maleńcu. Niegdyś produkowano tu blachy i gwoździe. Do napędu maszyn, podobnie jak w Sielpi wykorzystano koło wodne.  Warto tez dotrzeć do Samsonowa i obejrzeć ruiny huty, Starachowic, gdzie w starej fabryce rozwija się Muzeum Przyrody i Techniki czy Nowej Słupi, w której znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego.

Andrzej Berezowski


 

Polecane
Emerytury
Stażowe