Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.

Jest w Polsce wiele miejsc do których warto dotrzeć, zbaczając z głównych dróg, chociażby z drogi krajowej nr 7 łączącej Gdańsk z Krakowem. Tuż za Radomiem jadąc od Warszawy zaczyna się Staropolski Okręg Przemysłowy pełny zabytków techniki. Oto subiektywny wybór najbardziej ciekawych i najlepiej zachowanych.
Chlewiska, Wieli Piec Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.
Chlewiska, Wieli Piec / fot. A. Berezowski
Niedaleko Szydłowca w Chlewiskach znajduje się  Zabytkowa Huta Żelaza. Hutę wybudowało w latach 1890-1892 Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. Jej wielki piec opalany węglem drzewnym wytapiał około 10 ton surówki na dobę. W hucie pracowało 200 osób. Działała do roku 1940, kiedy to wielki piec unieruchomili Niemcy prowadząc eksperymenty z wykorzystaniem nowego paliwa. Do dziś zachowała się unikalna forma architektoniczną obiektu, która nawiązuje do stylu neoromańskiego. Budynki z kamienia łupanego z detalami z cegły uporządkowane są w ciąg technologiczny. Dzięki temu można przyjrzeć się dawnemu procesowi wytopu i przeróbki żelaza.

Chlewiska

Szczególną atrakcją jest górująca nad hutą wieża. W jej wnętrzu znajduje się winda wodna (gichtociąg), która służyła do podnoszenia wagoników z surowcami na wysokość wielkiego pieca (piec ładuje się od góry). Ma ona dwie klatki zawieszone na wspólnej linie: jedną na wagonik z węglem i rudą żelaza, drugą na zbiornik z wodą. Chcąc podnieść wagoniki z surowcami, do zbiornika pompowano wodę, aż ciężar klatki z wodą przeważył ciężar klatki z wsadem i wciągał ją na górę. Podniesione za pomocą windy surowce wsypywano do wielkiego pieca. Hutą opiekuje się Muzeum Techniki i Przemysłu, które w wolnych salach urządziło ekspozycję pojazdów i maszyn przemysłowych.

Sielpia Wielka
Nieco dalej od krajowej siódemki znajduje się Sielpia Wielka. Z inicjatywy Ksawerego Druckiego – Lubeckiego zbudowano tu w 1842 roku Walcownię i Pudlingarnię. Zakład zajmował się produkcją blachy i prętów żelaznych o przekroju kwadratowym, prostokątnym i koła. Pożądane kształty otrzymywano przy pomocy walcarek i młota, do poruszania których wykorzystywano energię wodną. W zakładzie funkcjonowały dwa koła wodne, które napędzały maszyny, tak jak w dawnych młynach napędzały żarna.

Sielpia

Aby zapewnić odpowiednią ilość wody obok zakładu zbudowano zbiornik wodny (energetyczny). Obecnie najlepiej zachowanym eksponatem jest oryginalne metalowe koło wodne, największe tego typu koło żelazne w Europie. W czasie uroczystości lokalnych koło jest uruchamiane.  
Podobnie jak Chlewiska, zakład w Sielpi Wielkiej jest oddziałem Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie. W opiece nad zabytkami pracownikom Muzeum pomagają uczniowie Politechniki Częstochowskiej. Wspólny wysiłek doprowadził do rekonstrukcji pod kierownictwem prof. Mariana Kielocha pieca pudlarskiego, który uroczyście rozpalono w 2008 roku.

Sielpia

W Muzeum urządzono pokaz maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle Zagłębia Staropolskiego oraz artystycznych odlewów. W czasie zwiedzania przewodnik demonstruje urządzenia w ruchu.

Maleniec
Warto też dotrzeć do Zabytkowej Walcowni i Gwoździarni w Maleńcu. Niegdyś produkowano tu blachy i gwoździe. Do napędu maszyn, podobnie jak w Sielpi wykorzystano koło wodne.  Warto tez dotrzeć do Samsonowa i obejrzeć ruiny huty, Starachowic, gdzie w starej fabryce rozwija się Muzeum Przyrody i Techniki czy Nowej Słupi, w której znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego.

Andrzej Berezowski

 

POLECANE
Złośliwe zachowanie Tuska na Radzie Ministrów. Jest komentarz Katarzyny Pełczyńskiej-Nałęcz z ostatniej chwili
Złośliwe zachowanie Tuska na Radzie Ministrów. Jest komentarz Katarzyny Pełczyńskiej-Nałęcz

Podczas wtorkowego posiedzenia Rady Ministrów doszło do ironicznej wymiany zdań między premierem Donaldem Tuskiem a minister Katarzyną Pełczyńską-Nałęcz. Choć szefowa resortu funduszy w czwartkowej rozmowie z RMF FM z jednej strony bagatelizuje sytuację, wskazała przy tym, że warto przy tej okazji głośno mówić o problemie mobbingu w polskich miejscach pracy. 

Politico: Trump powiedział, że USA mogą udzielić Ukrainie gwarancji bezpieczeństwa z ostatniej chwili
Politico: Trump powiedział, że USA mogą udzielić Ukrainie gwarancji bezpieczeństwa

Prezydent USA Donald Trump powiedział liderom Ukrainy i krajów europejskich, że Stany Zjednoczone mogą udzielić Ukrainie gwarancji bezpieczeństwa pod pewnymi warunkami – podało w środę Politico, powołując się na trzy źródła zaznajomione z przebiegiem rozmowy.

Wiadomości
80 lat listu, który dzielił dowódców AK

12 sierpnia 2025 roku minęło dokładnie 80 lat od momentu, gdy ówczesny kpt. Stanisław Sojczyński „Warszyc”, jeden z najbardziej bezkompromisowych dowódców Armii Krajowej, napisał list otwarty do płk. Jana Mazurkiewicza „Radosława”. List ten, stanowiący świadectwo głębokiego podziału w powojennym podziemiu, nabiera nowego znaczenia w obliczu historii i losów obu legendarnych oficerów, którzy ostatecznie zostali awansowani na stopień generała brygady, ale w skrajnie różnych okolicznościach.

Samuel Pereira broni KPO tylko u nas
Samuel Pereira broni KPO

„Skandal! Dotacje! Lody!” – krzyczą krytycy KPO, jakby każde euro z Brukseli trafiało prosto w kieszeń Donalda Tuska. Tymczasem rzeczywistość jest mniej sensacyjna: środki te mają pomóc polskim firmom, instytucjom i społecznościom przetrwać kryzysy i rozwijać się w przyszłości.

Wejdą do KRS? Operacja jest przygotowywana z ostatniej chwili
Wejdą do KRS? "Operacja jest przygotowywana"

W rządzie otrzymali zielone światło, aby przygotowywać plan wejścia do Krajowej Rady Sądownictwa. Szykują operację "a'la TVP" (…). W przygotowaniach biorą udział i ministrowie, i ludzie służb – twierdzi w podcaście "Polityczny WF" Marcin Fijołek.

Media: Nawrocki przypomniał Trumpowi o Bitwie Warszawskiej z ostatniej chwili
Media: Nawrocki przypomniał Trumpowi o Bitwie Warszawskiej

Podczas telekonferencji europejskich przywódców z Donaldem Trumpem prezydent Karol Nawrocki wspomniał o rocznicy Bitwy Warszawskiej oraz wspólnej walce Polaków i Ukraińców przeciwko bolszewikom – poinformował portal Axios. Trump miał zakomunikować przywódcom, że podczas spotkania z Putinem chce doprowadzić do zawieszenia broni.

Straż Pożarna dementuje informację o śmierci strażaka OSP z ostatniej chwili
Straż Pożarna dementuje informację o śmierci strażaka OSP

Państwowa Straż Pożarna dementuje informacje lokalnych mediów o strażaku, który miał zginąć podczas akcji w Kawlach.

Prezydent Nawrocki spotka się z premierem Tuskiem. Padła data z ostatniej chwili
Prezydent Nawrocki spotka się z premierem Tuskiem. Padła data

Na prośbę premiera Donalda Tuska jutro o godz. 12 prezydent Karol Nawrocki spotka się z premierem w Pałacu Prezydenckim – przekazał rzecznik prasowy prezydenta Rafał Leśkiewicz.

Zniszczył pomniki ofiar UPA. ABW zatrzymała 17-letniego Ukraińca z ostatniej chwili
Zniszczył pomniki ofiar UPA. ABW zatrzymała 17-letniego Ukraińca

Funkcjonariusze ABW oraz policji zatrzymali 17-letniego obywatela Ukrainy, który na zlecenie obcych służb przeprowadzał dewastacje pomników ofiar UPA – przekazał w środę koordynator służb specjalnych Tomasz Siemoniak.

PZU wydał pilny komunikat z ostatniej chwili
PZU wydał pilny komunikat

Rada Nadzorcza PZU odwołała Andrzeja Klesyka; obowiązki prezesa czasowo objął Tomasz Tarkowski. Spółka ogłasza konkurs na prezesa – poinformowano w komunikacie PZU.

REKLAMA

Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.

Jest w Polsce wiele miejsc do których warto dotrzeć, zbaczając z głównych dróg, chociażby z drogi krajowej nr 7 łączącej Gdańsk z Krakowem. Tuż za Radomiem jadąc od Warszawy zaczyna się Staropolski Okręg Przemysłowy pełny zabytków techniki. Oto subiektywny wybór najbardziej ciekawych i najlepiej zachowanych.
Chlewiska, Wieli Piec Zabytki okręgu staropolskiego, symbol budowy polskiego przemysłu w XIX w.
Chlewiska, Wieli Piec / fot. A. Berezowski
Niedaleko Szydłowca w Chlewiskach znajduje się  Zabytkowa Huta Żelaza. Hutę wybudowało w latach 1890-1892 Francuskie Towarzystwo Metalurgiczne. Jej wielki piec opalany węglem drzewnym wytapiał około 10 ton surówki na dobę. W hucie pracowało 200 osób. Działała do roku 1940, kiedy to wielki piec unieruchomili Niemcy prowadząc eksperymenty z wykorzystaniem nowego paliwa. Do dziś zachowała się unikalna forma architektoniczną obiektu, która nawiązuje do stylu neoromańskiego. Budynki z kamienia łupanego z detalami z cegły uporządkowane są w ciąg technologiczny. Dzięki temu można przyjrzeć się dawnemu procesowi wytopu i przeróbki żelaza.

Chlewiska

Szczególną atrakcją jest górująca nad hutą wieża. W jej wnętrzu znajduje się winda wodna (gichtociąg), która służyła do podnoszenia wagoników z surowcami na wysokość wielkiego pieca (piec ładuje się od góry). Ma ona dwie klatki zawieszone na wspólnej linie: jedną na wagonik z węglem i rudą żelaza, drugą na zbiornik z wodą. Chcąc podnieść wagoniki z surowcami, do zbiornika pompowano wodę, aż ciężar klatki z wodą przeważył ciężar klatki z wsadem i wciągał ją na górę. Podniesione za pomocą windy surowce wsypywano do wielkiego pieca. Hutą opiekuje się Muzeum Techniki i Przemysłu, które w wolnych salach urządziło ekspozycję pojazdów i maszyn przemysłowych.

Sielpia Wielka
Nieco dalej od krajowej siódemki znajduje się Sielpia Wielka. Z inicjatywy Ksawerego Druckiego – Lubeckiego zbudowano tu w 1842 roku Walcownię i Pudlingarnię. Zakład zajmował się produkcją blachy i prętów żelaznych o przekroju kwadratowym, prostokątnym i koła. Pożądane kształty otrzymywano przy pomocy walcarek i młota, do poruszania których wykorzystywano energię wodną. W zakładzie funkcjonowały dwa koła wodne, które napędzały maszyny, tak jak w dawnych młynach napędzały żarna.

Sielpia

Aby zapewnić odpowiednią ilość wody obok zakładu zbudowano zbiornik wodny (energetyczny). Obecnie najlepiej zachowanym eksponatem jest oryginalne metalowe koło wodne, największe tego typu koło żelazne w Europie. W czasie uroczystości lokalnych koło jest uruchamiane.  
Podobnie jak Chlewiska, zakład w Sielpi Wielkiej jest oddziałem Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie. W opiece nad zabytkami pracownikom Muzeum pomagają uczniowie Politechniki Częstochowskiej. Wspólny wysiłek doprowadził do rekonstrukcji pod kierownictwem prof. Mariana Kielocha pieca pudlarskiego, który uroczyście rozpalono w 2008 roku.

Sielpia

W Muzeum urządzono pokaz maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle Zagłębia Staropolskiego oraz artystycznych odlewów. W czasie zwiedzania przewodnik demonstruje urządzenia w ruchu.

Maleniec
Warto też dotrzeć do Zabytkowej Walcowni i Gwoździarni w Maleńcu. Niegdyś produkowano tu blachy i gwoździe. Do napędu maszyn, podobnie jak w Sielpi wykorzystano koło wodne.  Warto tez dotrzeć do Samsonowa i obejrzeć ruiny huty, Starachowic, gdzie w starej fabryce rozwija się Muzeum Przyrody i Techniki czy Nowej Słupi, w której znajduje się Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego.

Andrzej Berezowski


 

Polecane
Emerytury
Stażowe