Sytuacja prawna społecznego inspektora pracy
Opublikowano dnia 28.10.2016 08:57
W trzech poprzednich artykułach, które ukazały się na łamach działu „Twoje prawo”, pisaliśmy o nadzorze i kontroli nad przestrzeganiem przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy na poziomie zakładu pracy. Szczególną rolę w tym zakresie odgrywa Społeczna Inspekcja Pracy (SIP) kierowana przez zakładowe organizacje związkowe.
T. Gutry - Tygodnik SolidarnośćSposób działania SIP polega na tym, że określone w ustawie (Ustawa z dnia czerwca 1983 r. o Społecznej Inspekcji Pracy, tj. Dz.U. z 2015 r., poz. 567) kompetencje realizowane są przez społecznych inspektorów pracy.
O uprawnieniach inspektorów, które ściśle wiążą się z pełnieniem nadzoru nad przestrzeganiem zasad i przepisów bhp, pisaliśmy w drugiej część artykułu zatytułowanego „Społeczna Inspekcja Pracy”. Dziś skupimy się na regulacjach dotyczących uprawnień pracowniczych inspektorów.
Szczególna ochrona stosunku pracy
Społeczny inspektor pracy reprezentuje interes załogi wobec pracodawcy, co może prowadzić do jego narażenia się na niechęć. W celu zapewnienia niezależności inspekcji, co jest gwarantem jej prawidłowego funkcjonowania, ustawodawca objął inspektorów szczególną ochroną trwałości zatrudnienia. Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę z pracownikiem pełniącym funkcję społecznego inspektora pracy w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaśnięciu, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia. W takim wypadku rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić po uprzednim uzyskaniu zgody statutowo właściwego organu zakładowej organizacji związkowej (jest to zatem konstrukcja zbliżona do ochrony kobiet w ciąży). Co więcej, nie jest również dopuszczalne złożenie inspektorowi wypowiedzenia zmieniającego jego warunki pracy i płacy na niekorzyść (chyba że jest to konieczne ze względu na okoliczności wskazane w art. 43 Kodeksu pracy).
Na temat tego uprawnienia wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy, prezentując w zasadzie jednolitą linię wykładni, którą dobrze oddaje wyrok z dnia 8 maja 2014 r., III PK 110/13: „Społecznego inspektora pracy nie można zwolnić dyscyplinarnie bez zgodny organizacji związkowej. Nawet przy dużym przewinieniu takiego pracownika sądy powinny mieć na względzie jego prawo do ochrony”. W orzecznictwie SN można zresztą odnaleźć wypowiedzi dotyczące różnych aspektów ochrony, spośród których warto przywołać dwie. W pierwszej wskazany został moment objęcia ochroną inspektora: „Wykładnia językowa i funkcjonalna przepisów art. 13 ust. 1 i art. 6 ust. 2 ustawy z 1983 r. o społecznej inspekcji pracy prowadzi do jednoznacznego wniosku, że pracownik z dniem wyboru na społecznego inspektora pracy nabywa mandat do pełnienia tej funkcji na okres czteroletniej kadencji. Z chwilą zatem uzyskania przedmiotowego mandatu (podstawy pełnienia funkcji) pracownik zostaje objęty szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy wynikającą z art. 13 ust. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy” (wyrok SN z dnia 4 lutego 2013 r. I PK 202/12). W drugiej z kolei SN uznał, że „brak przeprowadzenia formalnych wyborów społecznego inspektora pracy nie wyklucza objęcia jego stosunku pracy ochroną szczególną. Pracodawcy akceptujący pełnienie funkcji bez przeprowadzenia wyborów muszą liczyć się z tym, że pracownik ten podlega szczególnej ochronie stosunku pracy” (wyrok z dnia 2 czerwca 2010 r. II PK 371/09, a identyczne zapatrywanie wyrażone zostało jeszcze w wyrokach z dnia 3 sierpnia 2006 r. II PK 339/05 oraz z dnia 18 grudnia 2001 r. I PKN 755/00).
Czas pracy inspektorów
Określenie „społeczna” w nazwie SIP oznacza m.in., że inspektorzy powinni wykonywać swoje czynności w zasadzie poza godzinami pracy (art. 15 ust. 1 ustawy) oraz nieodpłatnie. Niemniej jednak, w razie konieczności wykonywania swoich czynności w godzinach pracy lub uczestniczenia w naradach i szkoleniach, społeczni inspektorzy pracy zachowują prawo do wynagrodzenia, nie tracą zatem finansowo ze względu na realizację swoich zadań. Po drugie w razie znacznego obciążenia zadaniami wynikającymi z pełnienia funkcji inspektora kierownik zakładu pracy na wniosek zakładowych organizacji związkowych może ustalić miesięczne wynagrodzenie zryczałtowane do wysokości nie przekraczającej wynagrodzenia za 30 godzin pracy osoby pełniącej funkcję społecznego inspektora pracy (a w szczególnie uzasadnionych wypadkach za 60 godzin pracy). Jak wskazał SN w uchwale z dnia 11 maja 2010 r. II PZP 3/10: „Miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe społecznego inspektora pracy nie jest wynagrodzeniem za pracę, należy jednak stosować do niego odpowiednio przepisy o tym wynagrodzeniu”.
Po trzecie wreszcie u pracodawców, u których występuje szczególne zagrożenie zdrowia i życia pracowników, a warunki pracy wymagają stałego społecznego nadzoru, kierownik zakładu pracy, na wniosek zakładowych organizacji związkowych, może zwolnić na czas pełnienia funkcji zakładowego społecznego inspektora pracy z obowiązku wykonywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (co można porównać do konstrukcji tzw. etatu związkowego).
Dr Jakub Szmit to starszy specjalista w Zespole Prawnym KK NSZZ Solidarność
5
0
