[Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni

Bezsprzeczną elitą miejską Pińska (oraz reszty miasteczek powiatu) byli urzędnicy, przedsiębiorcy, inteligencja oraz duchowni wszystkich wyznań. Z punktu widzenia narodowości najwyżej w hierarchii znajdowali się Rosjanie. Byli oni oficjalną narodowością i koncentrowali się na swoich własnych interesach, które wśród urzędników, policjantów i wojskowych przede wszystkim odzwierciedlały cele cara i jego rządu. 
 [Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni
/ Pińsk, Wikipedia CC BY 3.0
 Urzędnicy mianowani byli na szczycie w carskim systemie, bo to władza. Urzędnicy wybierani stali zaraz za pomieszczykami. Wśród urzędników wyróżniali się głównie: burmistrz Sergei Gieorgiewskij (Rosjanin) oraz członkowie zarządu miasta: Konstanty Grabewski i M. Kaczanowski. Sekretarzował Bronisław Borysowicz, prawosławny. Zarząd ziemski powiatowy to namiastka samorządu, której prezesował Rosjanin, a pozostali członkowie to również nie-Polacy. Samorządowcy – część wybieralna, a część mianowana – ziemianie bądź włościanie, to głównie Rosjanie (26 wybranych, 4 z urzędu, a w tym i miejscowy pop). Obok tego było też wybranych sześciu Polaków z obywatelstwa. Cieszyli się dużym prestiżem społecznym, chociaż ich władza polityczna mogła być i bywała ograniczona przez władze administracyjne i wojskowe.

W hierarchii inteligencji bezsprzecznie najwyżej stali lekarze. Doktorów medycyny wszystkich wyznań (katolicy, prawosławni, oraz żydzi) na Pińszczyźnie pracowało 22 osób, z czego 12 w samym mieście. Była wśród nich jedna kobieta, dr Ruchla Wein. W Pińsku i powiecie pińskim funkcjonował oficjalnie zaledwie jeden prawnik, a też i niepełnoprawny: Józef Gralewski zakwalifikowany był jako pomocnik adwokata przysięgłego. Obok niego zarejestrowanych było dwóch rejentów: P. Pigulewski i E. Frisch. 

Do miejskiej inteligencji zaliczali się również nauczyciele: chrześcijanie i żydzi. Było ich co najmniej 20. Uczyli w 11 szkołach, które mieściły się w Pińsku. Najważniejsze z nich to państwowa szkoła realna 7-klasowa oraz państwowe gimnazjum żeńskie 7-klasowe. Do tego dochodziło prywatne 5-klasowe progimnazjum żeńskie. Pińsk utrzymywał dodatkowo 4-klasową szkołę męską. A ponadto funkcjonowały 3 szkoły katolickie parafialne męskie i 3 żeńskie. Jeśli chodzi o społeczność mojżeszową, to łożyła ona na 7-klasowe progimnazjum żydowskie oraz 4-klasową szkołę żydowską męską. Oprócz tego naturalnie istniały tradycyjne chedery ze swoimi małamedami, ale uznawane były one jako zjawiska spoza nowoczesnego społeczeństwa.

Opisując elity żydowskie, należy wspomnieć ziemian, z którymi Żydzi żyli zwykle w symbiozie. I to osoby wyznania mojżeszowego o rozmaitym stopniu zamożności, a szczególnie najbogatsi. Prominentna rola ziemiaństwa na Pińszczyźnie odzwierciedlała również jego udział w życiu gospodarczym. Naturalnie zdominowali rolnictwo, ale również stanowili poważną siłę w przemyśle przetwórczym i drzewnym. 

Kooperowali z nimi w większym stopniu niż konkurowali przedsiębiorcy żydowscy, a w tym najbardziej prominentna rodzina fabrykantów żydowskich z Pińska – bracia Mosze i Dawid Lourié (Luria), a potem ich spadkobiercy – Aleksander i Leopold. Wywodzili się od matriarchy rodu, Chaji z Karlinerów, spokrewnionych z kupcami Lewinami. Fortuna rodowa wywodziła się z obrotu zbożem i drewnem, a powiększała się dzięki kontraktom państwowym. Inwestowali w komunikację wodną po kanałach pińskich. Rywalizował z nimi Majer Lifszyc (Meir Lifschitz), zwany „magnatem łojowym”. Był głównym producentem świec i mydła, którego produkty rozchodziły się na całe imperium. Oprócz tego wszedł w projekty infrastrukturalne. Wielkim miejscowym fabrykantem był też kurlandzki Żyd, Mosze Halpern, który zbudował fabrykę zapałek. Miejscowi bogacze kontrolowali też pińskie banki, chociaż powstały również niezależnie od nich unie kredytowe z oddolnej inicjatywy syjonistów. W sumie jednak na 8 pińskich instytucji finansowych tylko jeden bank był w rękach chrześcijan.

Rabinowie stali na dole drabiny stosunków zewnętrznych imperium carów. Byli dyskryminowani na rzecz prawosławnych popów. Nawet księża katoliccy liczyli się bardziej – mimo że Poliaczki, schizmatycy, to jednak chrześcijanie. Jednak tak jak duchowni chrześcijańscy czy imamowie islamscy, rabini również cieszyli się dużym prestiżem wśród znacznej części swojej społeczności. Buntowali się przeciw nim głównie sekularyzujący się młodzi, a po pewnym czasie szczególnie lewicowcy rozmaitej maści o rewolucyjnej orientacji. Powoli zaczęli tworzyć oni alternatywną hierarchię w ramach społeczności żydowskiej. Początkowo jednak, od lat 80. XIX w., hierarchia modernizujących Żydów zazębiała się ze społecznością tradycyjną mojżeszową. 

Chodzi tu szczególnie o tzw. Miłośników Syjonu (Hovevei Zion), czyli proto-syjonistów. Bardzo często inspiracja do takich działań szła ze środowiska rabinackiego. Ich zwolennicy koncentrowali się na sprawach społecznych i kulturowych, szczególnie na odbudowaniu języka hebrajskiego oraz transformacji swej społeczności w nowoczesny sposób, ale ewolucyjnie. Tworzyli rozmaite kluby, organizacje charytatywne oraz kooperatywy (które również powstawały niezależnie z inicjatywy środowisk nie syjonistycznych). Jednak pod zaborem rosyjskim tacy jak Miłośnicy Syjonu zorganizowali się w praktyce dużo wcześniej niż teorie swoje stworzył Teodor Herzl. 

Zresztą przynajmniej jeden z prominentnych działaczy pińskiego proto-syjonizmu, Grigorii Lourié, syn poważnych miejscowych przedsiębiorców i krezusów, stawił się na pierwszy kongres syjonistyczny w Bazylei w 1897 r. Ten typ syjonizmu był umiarkowany, liberalny, „burżuazyjny”. Chciał organizować żydostwo kresowe po hebrajsku i autonomiczne, aby przygotować swoich współziomków do stopniowej emigracji do Palestyny, gdzie miało powstać państwo żydowskie oparte o doktryny liberalne oraz kooperatywne. W Pińsku do Wielkiej Wojny dominował syjonizm ogólny, szczególnie inspirując żydowskie elity gospodarcze. Współegzystowali z nim syjoniści religijni z Mizrachi, o orientacji centro-prawicowej. Jednocześnie jednak pojawiły się i innekierunki, dużo bardziej radykalne. Pierwszy w Pińsku objawił się marksistowski, robotniczy Bund. Obiecywał jidiszowski socjalistyczny raj na ziemi wraz z autonomią dla społeczności żydowskiej w ateistycznej utopii. Z Bundem zaczęli konkurować miejscowi folkiści – lewicowi populiści, też po jidisz. Hebrajskiego i autonomi oraz socjalizmu i ateizmu zaczęli się domagać lewicowcy z partii Robotników Syjonu (Poale Zion). Lewicowe elity żydowskie alternatywne miały jeszcze dość małe znaczenie, chociaż faktycznie martwiły szczególnie ortodoksyjną większość. Nie zdołały one jednak podciąć prestiżu ortodoksyjnych rabinów. Ich głównym zajęciem było zwalczanie wpływów hasydów z Karlina oraz utrzymywanie swej społeczności w ryzach. Życie w Pińsku toczyło się wciąż według religijnego kalendarza. 

Wpływy ogólnych syjonistów odzwierciedlały ich zwykle wysoki stopień wykształcenia oraz zamożność. Nawet jeśli byli niewierzący, czy tylko nominalnie praktykujący, ogólni syjoniści starali się z szacunkiem traktować Żydów religijnych jako nosicieli żydowskiej kultury. Na przykład, właściciele żydowscy fabryk, tacy jak Lourié czy Helpern, którzy byli syjonistami – liberałami modlili się wspólnie ze swoimi robotnikami. I naturalnie sprzeciwiali się czynnie radykałom. Również dlatego, że strajki i działalność rewolucyjną odczuwali na swojej skórze przede wszystkim żydowscy przedsiębiorcy, tak jak rodzina Lourié, która była związana z Syjonistami Ogólnymi. Dotyczyło to również przełomowych czasów rewolucji 1905 r.

Jednym słowem na początku XX w. społeczność żydowska Pińska doświadczała wielkich zmian. Ten ferment jednak ograniczał się głównie do nich samych, a poza nimi martwił głównie carską policję i żandarmerię. W czasie rewolucji 1905 r. i potem doszło do strajków, demonstracji i aktów przemocy, a w tym usiłowania przeprowadzenia zamachów terrorystycznych. Miasto kipiało, ale wieś pozostawała raczej spokojna. W taki właśnie sposób powoli sprawy pińskich Żydów zaczęły również docierać do reszty mieszkańców miasta i okolic, chrześcijan, a szczególnie lokalnych elit.

Ale o tym niedługo. 

Marek Jan Chodakiewicz

Waszyngton, DC, 4 grudnia 2019
www.iwp.edu
Intel z DC


Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

POLECANE
Wraca skandal wokół przejęcia TVP. Jest komentarz zastępcy Bodnara z ostatniej chwili
Wraca skandal wokół przejęcia TVP. Jest komentarz zastępcy Bodnara

"Oto odpolitycznienie prokuratury w praktyce. Oto jej nowe kadry. Patrzcie na to, prokuratorzy. Patrzcie i wyciągajcie wnioski" - pisze na platformie X Michał Ostrowski, zastępca prokuratora generalnego Adama Bodnara, powołany na to stanowisko jeszcze za czasów poprzedniego prokuratora generalnego Zbigniewa Ziobry.

Trwają poszukiwania defektoskopu. Wyznaczono nagrodę z ostatniej chwili
Trwają poszukiwania defektoskopu. Wyznaczono nagrodę

Niedawno media obiegła informacja o zaginięciu defektoskopu. Urządzenie to może stanowić zagrożenie dla życia i zdrowia. Wyznaczono nagrodę za jego znalezienie. 

3 lata więzienia za „nawoływanie do nienawiści ze względu na orientację”. Szykują się zmiany w kodeksie karnym z ostatniej chwili
3 lata więzienia za „nawoływanie do nienawiści ze względu na orientację”. Szykują się zmiany w kodeksie karnym

Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt dot. zmian w kodeksie karnym zaproponowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości. Resort próbuje przeforsować zaostrzenie przepisów w sprawie tzw. mowy nienawiści.

Wpadka Igi Świątek przed kamerą. Sieć obiegło nagranie z ostatniej chwili
Wpadka Igi Świątek przed kamerą. Sieć obiegło nagranie

Iga Świątek ukończyła zmagania w turnieju WTA w Miami. Przegrała w meczu z Rosjanką Jekateriną Aleksandrową 4:6, 2:6. Przez dłuższy czas utrzymywała się jednak na prowadzeniu i zachwycała publiczność. Tenisistka w czasie pracy nad materiałem do oficjalnego kanału WTA zaliczyła zabawną wpadkę. Została ona uwieczniona na krótkim nagraniu.

Odwołanie gen. Gromadzińskiego. Szef MON zabiera głos z ostatniej chwili
Odwołanie gen. Gromadzińskiego. Szef MON zabiera głos

Nasi sojusznicy zostali poinformowani o odwołaniu gen. Jarosława Gromadzińskiego ze stanowiska dowódcy Eurokorpusu z odpowiednim wyprzedzeniem - powiedział w czwartek szef MON Władysław Kosiniak Kamysz. Zapewnił, że "nie ma żadnego zaniepokojenia między nami a sojusznikami".

Neoprokuratura usiłuje zastraszyć adwokata Fundacji Profeto? z ostatniej chwili
Neoprokuratura usiłuje zastraszyć adwokata Fundacji Profeto?

Mec. Krzysztof Wąsowski, adwokat Fundacji Profeto, opisuje w mediach społecznościowych szokujące zachowanie prokuratorów po zatrzymaniu ks. Michała O., którzy mieli namawiać go, aby… zrezygnował z obrony duchownego. 

Szef KPRM: Nie należy się spodziewać, że konsultacje z Ukrainą przyniosą jakiś przełom z ostatniej chwili
Szef KPRM: Nie należy się spodziewać, że konsultacje z Ukrainą przyniosą jakiś przełom

– Nie należy się spodziewać, że czwartkowe polsko-ukraińskie konsultacje międzyrządowe przyniosą jakiś przełom; w sprawie rolnictwa stanowiska są rozbieżne. Ważne, że prowadzimy dialog, ale stan rozmów nie jest jeszcze zadowalający – powiedział PAP szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Jan Grabiec.

Rafał Trzaskowski zapowiedział zwolnienie brata „Pablo Moralesa” z ostatniej chwili
Rafał Trzaskowski zapowiedział zwolnienie brata „Pablo Moralesa”

Na antenie TVP Info trwa debata wyborcza kandydatów na prezydenta stolicy. Rafał Trzaskowski zapowiedział zwolnienie brata bliźniaka „Pablo Moralesa”. Przypomnijmy, że znany dziennikarz śledczy Marcin Dobski na łamach Salonu24 poinformował, że brat „Pablo Moralesa” jest prezesem podlegającej Rafałowi Trzaskowskiemu spółki i hejtuje w sieci.

Sensacyjne dane: Polska najważniejszym partnerem handlowym Niemiec z ostatniej chwili
Sensacyjne dane: Polska najważniejszym partnerem handlowym Niemiec

„Chiny zepchnięte z pierwszego miejsca: Polska po raz pierwszy najważniejszym partnerem handlowym Berlina” – pisze tagesspiegel.de.

Prof. Zbigniew Krysiak: Europejskie superpaństwo doprowadzi do wywłaszczenia obywateli Wiadomości
Prof. Zbigniew Krysiak: Europejskie superpaństwo doprowadzi do wywłaszczenia obywateli

Instytut Myśli Schumana zainicjował Solidarny Ruch Oporu przeciwko superpaństwu w Europie. O tym i o skutkach zbudowania europejskiego superpaństwa mówił na kanale Optyka Schumana prof. Zbigniew Krysiak, założyciel i przewodniczący Rady Programowej Instytutu.

REKLAMA

[Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni

Bezsprzeczną elitą miejską Pińska (oraz reszty miasteczek powiatu) byli urzędnicy, przedsiębiorcy, inteligencja oraz duchowni wszystkich wyznań. Z punktu widzenia narodowości najwyżej w hierarchii znajdowali się Rosjanie. Byli oni oficjalną narodowością i koncentrowali się na swoich własnych interesach, które wśród urzędników, policjantów i wojskowych przede wszystkim odzwierciedlały cele cara i jego rządu. 
 [Tylko u nas] Marek Jan Chodakiewicz: Pińscy Żydzi i inni
/ Pińsk, Wikipedia CC BY 3.0
 Urzędnicy mianowani byli na szczycie w carskim systemie, bo to władza. Urzędnicy wybierani stali zaraz za pomieszczykami. Wśród urzędników wyróżniali się głównie: burmistrz Sergei Gieorgiewskij (Rosjanin) oraz członkowie zarządu miasta: Konstanty Grabewski i M. Kaczanowski. Sekretarzował Bronisław Borysowicz, prawosławny. Zarząd ziemski powiatowy to namiastka samorządu, której prezesował Rosjanin, a pozostali członkowie to również nie-Polacy. Samorządowcy – część wybieralna, a część mianowana – ziemianie bądź włościanie, to głównie Rosjanie (26 wybranych, 4 z urzędu, a w tym i miejscowy pop). Obok tego było też wybranych sześciu Polaków z obywatelstwa. Cieszyli się dużym prestiżem społecznym, chociaż ich władza polityczna mogła być i bywała ograniczona przez władze administracyjne i wojskowe.

W hierarchii inteligencji bezsprzecznie najwyżej stali lekarze. Doktorów medycyny wszystkich wyznań (katolicy, prawosławni, oraz żydzi) na Pińszczyźnie pracowało 22 osób, z czego 12 w samym mieście. Była wśród nich jedna kobieta, dr Ruchla Wein. W Pińsku i powiecie pińskim funkcjonował oficjalnie zaledwie jeden prawnik, a też i niepełnoprawny: Józef Gralewski zakwalifikowany był jako pomocnik adwokata przysięgłego. Obok niego zarejestrowanych było dwóch rejentów: P. Pigulewski i E. Frisch. 

Do miejskiej inteligencji zaliczali się również nauczyciele: chrześcijanie i żydzi. Było ich co najmniej 20. Uczyli w 11 szkołach, które mieściły się w Pińsku. Najważniejsze z nich to państwowa szkoła realna 7-klasowa oraz państwowe gimnazjum żeńskie 7-klasowe. Do tego dochodziło prywatne 5-klasowe progimnazjum żeńskie. Pińsk utrzymywał dodatkowo 4-klasową szkołę męską. A ponadto funkcjonowały 3 szkoły katolickie parafialne męskie i 3 żeńskie. Jeśli chodzi o społeczność mojżeszową, to łożyła ona na 7-klasowe progimnazjum żydowskie oraz 4-klasową szkołę żydowską męską. Oprócz tego naturalnie istniały tradycyjne chedery ze swoimi małamedami, ale uznawane były one jako zjawiska spoza nowoczesnego społeczeństwa.

Opisując elity żydowskie, należy wspomnieć ziemian, z którymi Żydzi żyli zwykle w symbiozie. I to osoby wyznania mojżeszowego o rozmaitym stopniu zamożności, a szczególnie najbogatsi. Prominentna rola ziemiaństwa na Pińszczyźnie odzwierciedlała również jego udział w życiu gospodarczym. Naturalnie zdominowali rolnictwo, ale również stanowili poważną siłę w przemyśle przetwórczym i drzewnym. 

Kooperowali z nimi w większym stopniu niż konkurowali przedsiębiorcy żydowscy, a w tym najbardziej prominentna rodzina fabrykantów żydowskich z Pińska – bracia Mosze i Dawid Lourié (Luria), a potem ich spadkobiercy – Aleksander i Leopold. Wywodzili się od matriarchy rodu, Chaji z Karlinerów, spokrewnionych z kupcami Lewinami. Fortuna rodowa wywodziła się z obrotu zbożem i drewnem, a powiększała się dzięki kontraktom państwowym. Inwestowali w komunikację wodną po kanałach pińskich. Rywalizował z nimi Majer Lifszyc (Meir Lifschitz), zwany „magnatem łojowym”. Był głównym producentem świec i mydła, którego produkty rozchodziły się na całe imperium. Oprócz tego wszedł w projekty infrastrukturalne. Wielkim miejscowym fabrykantem był też kurlandzki Żyd, Mosze Halpern, który zbudował fabrykę zapałek. Miejscowi bogacze kontrolowali też pińskie banki, chociaż powstały również niezależnie od nich unie kredytowe z oddolnej inicjatywy syjonistów. W sumie jednak na 8 pińskich instytucji finansowych tylko jeden bank był w rękach chrześcijan.

Rabinowie stali na dole drabiny stosunków zewnętrznych imperium carów. Byli dyskryminowani na rzecz prawosławnych popów. Nawet księża katoliccy liczyli się bardziej – mimo że Poliaczki, schizmatycy, to jednak chrześcijanie. Jednak tak jak duchowni chrześcijańscy czy imamowie islamscy, rabini również cieszyli się dużym prestiżem wśród znacznej części swojej społeczności. Buntowali się przeciw nim głównie sekularyzujący się młodzi, a po pewnym czasie szczególnie lewicowcy rozmaitej maści o rewolucyjnej orientacji. Powoli zaczęli tworzyć oni alternatywną hierarchię w ramach społeczności żydowskiej. Początkowo jednak, od lat 80. XIX w., hierarchia modernizujących Żydów zazębiała się ze społecznością tradycyjną mojżeszową. 

Chodzi tu szczególnie o tzw. Miłośników Syjonu (Hovevei Zion), czyli proto-syjonistów. Bardzo często inspiracja do takich działań szła ze środowiska rabinackiego. Ich zwolennicy koncentrowali się na sprawach społecznych i kulturowych, szczególnie na odbudowaniu języka hebrajskiego oraz transformacji swej społeczności w nowoczesny sposób, ale ewolucyjnie. Tworzyli rozmaite kluby, organizacje charytatywne oraz kooperatywy (które również powstawały niezależnie z inicjatywy środowisk nie syjonistycznych). Jednak pod zaborem rosyjskim tacy jak Miłośnicy Syjonu zorganizowali się w praktyce dużo wcześniej niż teorie swoje stworzył Teodor Herzl. 

Zresztą przynajmniej jeden z prominentnych działaczy pińskiego proto-syjonizmu, Grigorii Lourié, syn poważnych miejscowych przedsiębiorców i krezusów, stawił się na pierwszy kongres syjonistyczny w Bazylei w 1897 r. Ten typ syjonizmu był umiarkowany, liberalny, „burżuazyjny”. Chciał organizować żydostwo kresowe po hebrajsku i autonomiczne, aby przygotować swoich współziomków do stopniowej emigracji do Palestyny, gdzie miało powstać państwo żydowskie oparte o doktryny liberalne oraz kooperatywne. W Pińsku do Wielkiej Wojny dominował syjonizm ogólny, szczególnie inspirując żydowskie elity gospodarcze. Współegzystowali z nim syjoniści religijni z Mizrachi, o orientacji centro-prawicowej. Jednocześnie jednak pojawiły się i innekierunki, dużo bardziej radykalne. Pierwszy w Pińsku objawił się marksistowski, robotniczy Bund. Obiecywał jidiszowski socjalistyczny raj na ziemi wraz z autonomią dla społeczności żydowskiej w ateistycznej utopii. Z Bundem zaczęli konkurować miejscowi folkiści – lewicowi populiści, też po jidisz. Hebrajskiego i autonomi oraz socjalizmu i ateizmu zaczęli się domagać lewicowcy z partii Robotników Syjonu (Poale Zion). Lewicowe elity żydowskie alternatywne miały jeszcze dość małe znaczenie, chociaż faktycznie martwiły szczególnie ortodoksyjną większość. Nie zdołały one jednak podciąć prestiżu ortodoksyjnych rabinów. Ich głównym zajęciem było zwalczanie wpływów hasydów z Karlina oraz utrzymywanie swej społeczności w ryzach. Życie w Pińsku toczyło się wciąż według religijnego kalendarza. 

Wpływy ogólnych syjonistów odzwierciedlały ich zwykle wysoki stopień wykształcenia oraz zamożność. Nawet jeśli byli niewierzący, czy tylko nominalnie praktykujący, ogólni syjoniści starali się z szacunkiem traktować Żydów religijnych jako nosicieli żydowskiej kultury. Na przykład, właściciele żydowscy fabryk, tacy jak Lourié czy Helpern, którzy byli syjonistami – liberałami modlili się wspólnie ze swoimi robotnikami. I naturalnie sprzeciwiali się czynnie radykałom. Również dlatego, że strajki i działalność rewolucyjną odczuwali na swojej skórze przede wszystkim żydowscy przedsiębiorcy, tak jak rodzina Lourié, która była związana z Syjonistami Ogólnymi. Dotyczyło to również przełomowych czasów rewolucji 1905 r.

Jednym słowem na początku XX w. społeczność żydowska Pińska doświadczała wielkich zmian. Ten ferment jednak ograniczał się głównie do nich samych, a poza nimi martwił głównie carską policję i żandarmerię. W czasie rewolucji 1905 r. i potem doszło do strajków, demonstracji i aktów przemocy, a w tym usiłowania przeprowadzenia zamachów terrorystycznych. Miasto kipiało, ale wieś pozostawała raczej spokojna. W taki właśnie sposób powoli sprawy pińskich Żydów zaczęły również docierać do reszty mieszkańców miasta i okolic, chrześcijan, a szczególnie lokalnych elit.

Ale o tym niedługo. 

Marek Jan Chodakiewicz

Waszyngton, DC, 4 grudnia 2019
www.iwp.edu
Intel z DC



Oceń artykuł
Wczytuję ocenę...

 

Polecane
Emerytury
Stażowe