Czytaj również: "Berlin nas ignoruje" - Niemcy chcą, żeby ich aglomeracją był Szczecin. Szansa czy zagrożenie?

Przynależność terytorialna Szczecina była od początku kontrowersyjna. Wielka Trójka uzgodniła w Jałcie granicę na Odrze, w Poczdamie po długich targach „dodano” Nysę Łużycką, którą brytyjski premier Winston Churchill mylił z Nysą Kłodzką dopisując w ten sposób Niemcom m.in. Wrocław, Zieloną Górę, Żagań, Legnicę, Lubań, Jelenią Górę i Wałbrzych.  

Prawdziwe kłopoty zaczęły się jednak, gdy doszło do północnego odcinka Odry. W delcie Odry miasto Szczecin praktycznie leży na zachodnim brzegu głównej odnogi. Po przejściu frontu, miastem i portem zarządzała administracja niemiecka. Oficjalne przekazanie miasta władzom polskim nastąpiło późno, bo dopiero 5 lipca 1945 roku. Miesiąc później, w punkcie VIII B protokołu Porozumienia Poczdamskiego z 1 sierpnia 1945 roku Wielka Trójka na ostatnim 13 posiedzeniu zakreśliła – na wniosek Józefa Stalina - linię graniczną „od Morza Bałtyckiego bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i dalej wzdłuż rzeki Odry”. Tak miało być aż do „ostatecznego ustalenia zachodniej granicy Polski”.[1]

Amerykański stenogram z konferencji poczdamskiej odnotowuje:

#NOWA_STRONA#

Stalin: „Szczecin pozostaje na terytorium Polski”
Bevin: „Tak. Musimy poinformować Francuzów.”
Stalin: „Tak”
Truman: „Następna kwestia.”[2]

Po dalszych targach, argumentach i dyskusjach, przerywanych walkami z niemieckimi dywersantami, wytyczono w końcu linię graniczną i 4 października 1945 roku zaczęto umieszczanie słupów granicznych i obsadzanie przez władze polskie obszarów zgodnie z ustaleniami Wielkiej Trójki. Od tego czasu legalność rozgraniczenia obrosła bogatą literaturą specjalistów od prawa międzynarodowego. W Niemczech podnoszono „tymczasowość” administracji polskiej. W Polsce argumentowano, że w Porozumieniu Poczdamskim nie ma słowa „tymczasowa”. Moskwa zachowywała milczenie nawet, kiedy w europejskich kołach dyplomatycznych rozeszły się w 1959 roku pogłoski, że jeśli Warszawa nie będzie pokorna, to Kreml może wyrazić zgodę na korektę granicy w rejonie Szczecina. Zirytowany ówczesny I sekretarz KC PZPR Wiesław Gomułka, który był czuły na temat Ziem Zachodnich, skierował ostry list z pretensjami do I sekretarza KC KPZR Nikity Chruszczowa i do programu planowanej wizyty sowieckiego przywódcy kazał włączyć Szczecin oraz ceremonię nadania mu tytułu honorowego obywatela miasta. Rad nie rad Chruszczow oświadczył w trakcie uroczystości, że „słupy graniczne na Odrze i Nysie będą bronione przez nas wszystkich”.[3]

Lata płynęły i chociaż  propaganda zapewniała o bratniej przyjaźni i socjalistycznej współpracy narodów NRD oraz PRL, to jednak realia bywały różne. Skrawek lądu na wyspie Uznam z ujęciem wody pitnej dla Świnoujścia, które zatajono przed komisją graniczną,  Polska wydarła od NRD dopiero latem 1950 r. Rok później uzgodniono wreszcie granicę w rejonie Frankfurtu nad Odrą. Kwestia rozgraniczenia wód terytorialnych okazała się trudniejsza. 

#NOWA_STRONA#

W 1987 roku na świeżej mapie brytyjskiej Admiralicji nr 2150, obejmującej wejście do portu w Świnoujściu pojawiła się adnotacja, że kotwicowisko 2 zostało przesunięte na wschód. Podstawą była nota władz NRD do Admiralicji o nowej linii granicznej „zgodnie z porozumieniem jakie ma być osiągnięte między NRD a Polską”. Korektura, na którą Polska jak sugerowano w nocie się zgodzi, wynikała z rozszerzenia 2 stycznia 1985 roku pasa wód terytorialnych NRD do 12 mil morskich. W obrębie rozszerzonych wód znalazł się tor prowadzący do Świnoujścia oraz jedno z trzech kotwicowisk świnoujskiej redy.  Jednostronna decyzja niemiecka pozbawiała jachty i statki rybackie prawa poruszania się po tych wodach a statki handlowe prawa rzucania kotwicy. Ponadto strona polska traciła prawo pogłębiania toru wodnego prowadzącego do zespołu portowego Szczecin-Świnoujście. Odra nanosi mnóstwo mułu i sytuacja groziła „zadławieniem” Szczecina, do którego nie mogłyby wpływać tak zwane baltimaxy, czyli statki o zanurzeniu masymalnym dla wód Bałtyku. Sytuacja się zaogniała, gdyż ścigacze floty wojennej NRD nękały polskie jachty, które wpływały na formalnie nadal polskie wody terytorialne i płoszyły statki zagranicznych bander. Natomiast inżynierowie portu szczecińskiego zmuszeni byli pogłębiać tor wodny najpotężniejszą pogłębiarką, której wschodnioniemieckie jednostki nic nie mogły uczynić. Biskup Szczecina Kazimierz Majdański mówił w kazaniu o „ponownie płonącej granicy” a do marynarskiej legendy przeszedł kapitan polskiego statku, który na żądanie niemieckiego ścigacza, aby opuścił wody terytorialne NRD przełączył nadajnik na ogólnie dostępną częstotliwość międzynarodową i pełną mocą radiostacji nadał „nie było mnie długo w kraju, czy jesteśmy w stanie wojny?”. Przepychanka wsparta przez korespondentów mediów zagranicznych, w tym głównie Baltimore Sun, którzy nie lubili rządowego rzecznika Jerzego Urbana trwała kilka miesięcy. W lipcu 1987 roku na mapach Admiralicji  przywrócono dawne dane. [4]

Próba odcięcia Świnoujścia od wody pitnej, usiłowanie „zadławienia” Szczecina w interesie portu w Rostocku, tworzenie polsko-niemieckiej „metropolii szczecińskiej”, radosny korowód i tańce z delegacją niemiecką na ulicach „wolnego miasta” Gdańska z okazji „świętowania” rozpoczęcia II wojny światowej, poparcie posła mniejszości niemieckiej dla gdańskich  władz, teoretycznie artystyczny projekt Słubfurt, czyli polsko-niemieckie miasto mix Frankfurtu nad Odrą i Słubic, z polsko-niemieckim żargonem oraz nadającym w tym żargonie Radiem Słupfurt wpisują się w opinię prezesa Reichsbanku Hjalmara Schachta, który już w 1926 roku oceniał, że „pokojowe zrewidowanie sprawy polskiej granicy zachodniej nie będzie możliwe bez doprowadzenia Polski do stanu bezsilności w dziedzinie gospodarczej i finansowej.5 Ówczesna opinia Schachta znalazła odzwierciedlenie w instrukcji dla niemieckiej służby dyplomatycznej z 19 kwietnia 1926 roku,  w której zapisano, że rachuby na gotowość Warszawy do odstąpienia swych terytoriów będą możliwe dopiero, gdy Polska zostanie doprowadzona do stanu całkowitej bezsilności.6 

#NOWA_STRONA#

Wiele wskazuje, że ponad 90 lat później gdzieś na poziomie decyzyjnym uznano że Polska w najbliższych latach się nie zmieni i nie ma co dłużej czekać na „stan całkowitej bezsilności”. Postanowiono więc zaryzykować rzut na taśmę i uruchomić posiadane aktywa zanim rozwieją się marzenia o pokojowej rewizji terytorialnej. 

#NOWA_STRONA#

Rafał Brzeski

1.  https://www.nato.int/ebookshop/video/declassified/doc_files/Potsdam%20Agreement.pdf
2. The Conference of Berlin (the Potsdam Conference), 1945, Waszyngton, DC, U.S. Government Printing Office, 1945, str. 534 
3.  Skrzypek, Andrzej, Mechanizmy autonomii. Stosunki polsko - radzieckie 1956 - 1965, Pułtusk, Wyższa Szkoła Humanistyczna, 2005, str. 203
4. Archiwum autora.