Projekt ustawy określa podstawowe instytucje prawne związane z ustrojem i zasadami wykonywania zawodu komornika sądowego.

Utrzymano zasadę wyłączności komorników sądowych jako jedynych (obok sądów) organów egzekucyjnych wykonujących orzeczenia wydane w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Komornik nadal pozostanie funkcjonariuszem publicznym działającym przy określonym sądzie rejonowym, przy czym prezes tego sądu zwiększy swój nadzór nad wykonywaniem zawodu komornika. Będzie mógł np. złożyć wniosek o odwołanie komornika ze stanowiska, a nawet niezwłocznie odsunąć go od wykonywania czynności w przypadkach stwierdzenia szczególnie rażącego naruszenia prawa.

W projekcie ustawy przyjęto, że komornik ma swoje czynności wykonywać osobiście. Odstąpiono od dotychczasowego przepisu pozwalającego na podejmowanie niektórych czynności egzekucyjnych przez aplikantów komorniczych. Ograniczono też uprawnienia asesorów komorniczych dotyczące prowadzonych postępowań, zwłaszcza w odniesieniu do czynności w terenie. Zmiany te mają zapewnić najwyższy standard czynności egzekucyjnych, które powierzono komornikom nie zaś ich pracownikom.

Zgodnie z przedstawioną propozycją, komornik nie będzie mógł pełnić funkcji m.in. członka zarządu, rady nadzorczej czy komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego. Nie będzie mógł także prowadzić działalności gospodarczej, ani podejmować dodatkowego zatrudnienia. Wyjątkiem będzie zatrudnienie na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym (w łącznym wymiarze nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków komornika). Rozwiązania te upodobnią status komornika do statusu sędziego czy prokuratora i wyeliminują sytuacje, w których komornik mógłby działać w warunkach konfliktu interesów.

Jednocześnie wprowadzono przejrzyste zasady składania przez komorników jawnych oświadczeń majątkowych na wzór tych, które dotyczą sędziów.

Projekt ustawy przewiduje również, że komornik będzie mógł przyjmować sprawy jedynie z obszaru apelacji, na terenie której działa. Dotychczas mógł on prowadzić sprawy z obszaru całego kraju.

Aby podwyższyć poziom merytoryczny komorników, przyjęto zasadę, że osoba wykonująca ten zawód musi być prawnikiem. Dotychczasowe przepisy umożliwiały wykonywanie zawodu komornika osobom niebędącym prawnikami, co należy ocenić zdecydowanie krytycznie.

Ponieważ komornik jako funkcjonariusz publiczny musi posiadać odpowiednie doświadczenie życiowe, podniesiono granicę minimalnego wieku osoby powoływanej na to stanowisko – z 26 na 28 lat. Rozwiązanie to jest zbliżone do regulacji dotyczących dolnej granicy wieku sędziego.

Jednocześnie obniżono górną granicę wieku komornika – z 70 do 65 lat. Jest to uzasadnione szczególnymi okolicznościami pracy komornika w terenie. Zawód ten wymaga poza wysokimi kwalifikacjami prawniczymi również dobrej kondycji fizycznej i odporności psychofizycznej. Przyjęto jednocześnie, że powołanie na stanowisko komornika osób, które w dniu wejścia w życie ustawy ukończyły 65 lat, wygasa z upływem 2 lat od wejścia w życie ustawy, nie później jednak niż z dniem ukończenia 70 roku życia.

W wypadku rażącego lub uporczywego naruszenia prawa przez komornika wprowadzono możliwość odwołania go z urzędu przez ministra sprawiedliwości.  Oznacza to rozwinięcie dotychczas przysługujących ministrowi, w określonych przypadkach, uprawnień do odwołania komornika z urzędu.

Nowe przepisy zmieniają także kształt aplikacji komorniczej większy nacisk położono na przyswojenie zasad etyki i rzetelność w wykonywaniu zawodu komornika. Zaproponowano, aby zakres egzaminu wstępnego obejmował m.in. prawo karne materialne, kwestie związane z ustrojem sądów oraz zasadami wykonywania zawodu komornika.

Określono maksymalny wymiar czasu trwania asesury komorniczej. Dotychczas asesor komorniczy mógł wykonywać swoje obowiązki bezterminowo. Zgodnie z projektem, prezes sądu apelacyjnego będzie odwoływał asesora komorniczego z zajmowanego stanowiska, jeżeli upłynęło 6 lat od pierwszego powołania go na to stanowisko. Przepis ten nie znajdzie jednak zastosowania do osób, które rozpoczęły asesurę, przed wejściem w życie projektowanej ustawy i ustaleniem nowych reguł.

Przywrócono zasadę, że opłaty egzekucyjne stanowić mają należność budżetu państwa, a komornik w zależności od wyników swojej pracy – otrzyma wynagrodzenie prowizyjne ustalone proporcjonalnie do wysokości pobranych opłat.

W ostatnich latach funkcjonowało rozwiązanie oparte na założeniu, że opłaty egzekucyjne stanowią w całości dochód komornika prowadzącego kancelarię. W konsekwencji doszło do sytuacji faktycznego „sprywatyzowania” władzy publicznej – przynajmniej w zakresie pobierania opłat. Obecnie komornicy nie będą już „przedsiębiorcami” działającymi na własną rękę, lecz funkcjonariuszami publicznymi wynagradzanymi ze środków publicznych. 

W projekcie określono kwestie związane z odpowiedzialnością dyscyplinarną komorników i postępowaniem dyscyplinarnym.

Wprowadzono rozwiązania mające, z jednej strony, usprawnić postępowanie dyscyplinarne (z możliwością wniesienia skargi na przewlekłość włącznie), z drugiej zaś – podnieść merytoryczny poziom prowadzonych postępowań i ich rangę. Chodzi m.in. o przyjęcie zasady, że sądem dyscyplinarnym drugiej instancji jest właściwy terytorialnie sąd apelacyjny (a nie jak dotąd okręgowy). Wprowadzono również możliwość wniesienia kasacji do Sądu Najwyższego, co powinno sprzyjać ujednoliceniu orzecznictwa dyscyplinarnego w skali kraju. Przyjęto też m.in., że komornik będzie odpowiadał za brak nadzoru nad zatrudnionymi asesorami oraz innymi osobami.

Zgodnie z przedstawioną propozycją, wniosek o postępowanie dyscyplinarne będą mogli złożyć: minister sprawiedliwości, prezesi sądów wszystkich szczebli, sędziowie-wizytatorzy, organy samorządu komorniczego oraz komornicy-wizytatorzy. Złożenie takiego wniosku będzie automatycznie rozpoczynać postępowanie przed komisją dyscyplinarną.

Oskarżycielem w postępowaniu dyscyplinarnym będzie rzecznik dyscyplinarny. Niezależnie od działania rzecznika dyscyplinarnego, jako oskarżyciele w postępowaniu dyscyplinarnym, będą mogli występować: minister sprawiedliwości, prezesi sądów, 
sędziowie-wizytatorzy, organy samorządu komorniczego oraz komornicy-wizytatorzy.

Rzecznika dyscyplinarnego powoływać będzie minister sprawiedliwości, spośród trzech kandydatów przedstawionych przez Krajową Radę Komorniczą.

Kadencja rzecznika dyscyplinarnego i jego zastępców ma trwać 4 lata. Przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym rzecznik dyscyplinarny będzie musiał złożyć ministrowi sprawiedliwości w terminie do 1 marca każdego roku – sprawozdanie ze swojej działalności za rok poprzedzający. W przypadku odrzucenia sprawozdania, minister będzie mógł odwołać rzecznika przed upływem kadencji. W takim przypadku minister będzie mógł odwołać również jego zastępców. Przyjęte rozwiązanie ma zwiększyć rzeczywistą odpowiedzialność rzecznika dyscyplinarnego za skuteczne ściganie nieprawidłowości w wykonywaniu zawodu komornika.

W projekcie zapisano, że Krajowa Rada Komornicza i inne organy samorządu komorniczego nie będą mogły prowadzić działalności gospodarczej. Obecnie samorząd ten może wykonywać taką działalność, co należy ocenić krytycznie. Komornicy sądowi są bowiem funkcjonariuszami publicznymi, a zatem ich działalność nie powinna być nastawiona na maksymalizację zysku.

Wprowadzono rozwiązanie umożliwiające sądowi uchylenie rygoru natychmiastowej wykonalności w sytuacjach, gdy do wydania wyroku zaocznego doszło na skutek doręczenia odpisu pozwu na błędny adres pozwanego. Ma to służyć wyeliminowaniu sytuacji, w których  przez podanie nieaktualnego adresu zamieszkania – po skutecznym wniesieniu sprzeciwu – osoba pozwana przez cały czas postępowania musiała znosić fakt, że jej mienie podlega zajęciu. Rozwiązanie to może w dużej mierze przyczynić się do poprawy sytuacji osób wykonujących działalność gospodarczą i ograniczyć przypadki polegające na „wyłudzaniu” tytułów wykonawczych przed prawomocnym rozstrzygnięciem sprawy.

Wprowadzono obowiązki pouczenia stron o przysługujących im prawach m.in. o przepisach dotyczących ograniczeń egzekucji i istocie instytucji wyjawienia majątku. W celu usprawnienia postępowania, i w ramach ułatwień dla stron, przewidziano możliwość składania wniosków egzekucyjnych oraz skarg na czynności komorników na urzędowych formularzach, których wzór przygotuje minister sprawiedliwości.

Przewidziano udział Policji w czynnościach egzekucyjnych – z możliwością interwencji policjanta w przypadku stwierdzenia okoliczności uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa. Komornik będzie musiał wpisać takie zastrzeżenia do protokołu, jednak ostateczna decyzja o przerwaniu czynności należeć będzie do niego. O stwierdzeniu uchybień Policja będzie musiała powiadomić właściwego prezesa sądu rejonowego.

Wprowadzono przepis, zgodnie z którym w razie oczywistego naruszenia prawa,   kosztami postępowania  wywołanego wniesieniem skargi na czynność komornika  będzie można obciążyć samego komornika. Powinno to skłonić komorników do większej odpowiedzialności za podejmowane czynności.

Przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym komornik będzie utrwalał przebieg czynności egzekucyjnych poza kancelarią za pomocą urządzeń rejestrujących obraz 
i dźwięk. Rozwiązanie to zapewnieni sądowi i stronom kontrolę czynności, przy których – jak wskazuje dotychczasowa praktyka – dochodziło do sytuacji konfliktowych oraz występowało najwięcej przypadków rażącego naruszenia prawa (np. przez zajęcie ruchomości ewidentnie nie należących do dłużnika).

Zmieniono zasady prowadzenia egzekucji z ruchomości przez m.in. precyzyjne określenie katalogu ruchomości niepodlegających zajęciu. Ograniczy to arbitralność w podejmowaniu decyzji mogących pozbawić dłużnika i jego domowników przedmiotów niezbędnych w codziennej egzystencji, zasad zajęcia ruchomości oraz ich oszacowania.

Zaproponowano, aby ustawa w zasadniczej części weszła w życie 1 stycznia 2018 r.

Rada Ministrów przyjęła również projekt ustawy o kosztach komorniczych, przedłożony przez ministra sprawiedliwości.

Wprowadzenie przejrzystych zasad finansowania systemu egzekucji sądowej oraz rozwiązań motywujących dłużników do dobrowolnej spłaty zobowiązań stwierdzonych tytułami egzekucyjnymi – to główne cele nowej ustawy o kosztach komorniczych. Oznacza to, że koszty komornicze będą przedmiotem osobnej ustawy – do tej pory kwestie te były regulowane w ustawie o komornikach sądowych i egzekucji.

W projekcie ustawy określono wysokość kosztów komorniczych oraz zasady ich ponoszenia, a także tryb postępowania w sprawach ich dotyczących.

Zgodnie z projektem ustawy, koszty komornicze obejmują wydatki komornika sądowego w toku postępowania oraz opłaty komornicze (będą to opłaty egzekucyjne oraz opłaty za przeprowadzenie innego postępowania albo za dokonanie innych czynności). Zasadniczo chodzi o postępowania egzekucyjne oraz inne postępowania prowadzone przez komornika, np. w celu sporządzenia spisu inwentarza, a także inne czynności zlecone komornikowi, które nie mają charakteru czynności egzekucyjnych, np. doręczanie pism. Oznacza to, że utrzymano tradycyjny podział kosztów na opłaty i wydatki.

Utrzymano zapis, że prawomocne postanowienie dotyczące kosztów należnych komornikowi podlega wykonaniu – bez klauzuli wykonalności. Nowym rozwiązaniem jest natomiast wskazanie, że za egzekucję kosztów komorniczych nie będzie pobierana opłata egzekucyjna. Pozwoli to wyeliminować sytuację, gdy postanowienia dotyczące kosztów należnych były podstawą rozpoczęcia odrębnych postępowań egzekucyjnych za dodatkową opłatą przed innym komornikiem niż ten, który wydał postanowienie.

W projekcie ustawy zapisano, że tak jak dotychczas, komornikowi należy się zwrot wydatków poniesionych w toku postępowania lub w trakcie innych czynności (określonych w ustawie). W związku z tym wskazano zamknięty katalog wydatków ponoszonych przez komornika. Znajdą się w nim np. koszty uzyskiwania dokumentów lub informacji niezbędnych do prowadzenia postępowania w sprawie oraz koszty doręczenia korespondencji – z wyjątkiem m.in. kosztów doręczenia stronom zawiadomienia o wszczęciu egzekucji.

Nowym rozwiązaniem jest uznanie, że wydatków nie stanowią koszty związane z przekazywaniem środków pieniężnych, z wyjątkiem kosztów przekazów pocztowych oraz kosztów związanych z przekazywaniem środków pieniężnych za granicę. Pozostałe wydatki związane z przekazywaniem środków pieniężnych będą stanowić koszty prowadzonej działalności komorniczej i nie obciążą stron postępowania. Oznacza to zmniejszenie obciążenia stron kosztami egzekucyjnymi. W tym samym celu ograniczono do 60 zł  wysokość zaliczki na poczet kosztów związanych z doręczeniem korespondencji w sprawie (jeśli wydatki na ten cel będą wyższe, to można je będzie ściągnąć od dłużnika).

Projekt ustawy szerzej niż dotychczas reguluje zasady opłacania przez wierzyciela zaliczek na poczet wydatków związanych z czynnościami dokonywanymi poza rewirem przez komornika wybranego przez wierzyciela. Uregulowano również zasady pobierania przez komornika zaliczek na poczet wydatków przez niego ponoszonych. Istotnym novum jest zobowiązanie komornika do informowania stron o aktualnym saldzie zaliczek w każdym piśmie do nich kierowanym.

Nowym rozwiązaniem jest także wprowadzenie regulacji dotyczących wynagradzania kuratora ustanowionego przez sąd.

W projekcie ustawy uwzględniono dotychczasową zasadę, że w postępowaniach innych niż egzekucja świadczeń pieniężnych (np. w sprawach o egzekucję świadczeń niepieniężnych lub wykonanie zabezpieczenia roszczenia) – komornik uzależnia podjęcie czynności od uregulowania opłaty przez wierzyciela.

Nową zasadą jest określenie wysokości opłat minimalnych, maksymalnych oraz stałych w sposób kwotowy, a nie w odniesieniu do wysokości wynagrodzeń  w gospodarce narodowej, jak to jest obecnie. Brak jest racjonalnych podstaw do tego, aby opłaty komornicze rosły wraz ze wzrostem wynagrodzeń w gospodarce. Nowe rozwiązanie zagwarantuje stabilność i przewidywalność wysokości kosztów egzekucji w trakcie jej trwania.

W celu zwiększenia przejrzystości działań komornika, zaproponowano, aby przynajmniej raz na rok rozliczał on ściągnięte opłaty. Jednocześnie zracjonalizowano wysokość opłat egzekucyjnych przez wskazanie, że opłata minimalna wynosi 100 zł, a maksymalna nie może przekraczać 50 tys. zł (jest to znacząca suma, dlatego jednorazowa opłata przysługująca komornikowi nie powinna być od niej wyższa).

W projekcie ustawy przedstawiono także rozwiązania dotyczące opłat egzekucyjnych w sprawach o egzekucję świadczeń pieniężnych. Określono, że co do zasady – opłata egzekucyjna ma stałą wysokość określoną jako 10 proc. egzekwowanego roszczenia. Rozwiązanie to oznacza wyeliminowanie dwóch obowiązujących obecnie stawek: podstawowej 15 proc. i obniżonej 8 proc.

Zmieniono także stawki przy wpłatach dokonywanych przez dłużnika, uwzględniając zasadę, że wysokość opłaty ma zależeć od rzeczywistego nakładu pracy komornika oraz postawy dłużnika, który może dobrowolnie i niezwłocznie uregulować świadczenie. Dlatego, jeśli dłużnik wpłaci należną kwotę (bezpośrednio komornikowi lub na jego rachunek bankowy) w ciągu 14 dni od daty doręczenia mu zawiadomienia o wszczęciu egzekucji, komornik ściągnie od niego opłatę w wysokości 3 proc. wartości wyegzekwowanego świadczenia, jeśli zaś taka wpłata zostanie dokonana po tym terminie –  opłata wyniesie 5 proc.

Przewidziano nowe rozwiązanie dotyczące opłaty pobieranej w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego na wniosek wierzyciela lub z powodu jego bezczynności w takim przypadku to wierzyciel będzie musiał uregulować opłatę w wysokości 5 proc. świadczenia pozostałego do wyegzekwowania. Obecnie w takich przypadkach opłata egzekucyjna obciąża dłużnika. Po zmianach, dłużnik będzie ponosił tę opłatę tylko wtedy, gdy wierzyciel wykaże, że umorzenie postępowania było spowodowane tym, że po wszczęciu postępowania dłużnik spełnił świadczenie albo zawarł z wierzycielem porozumienie, co do sposobu lub terminu jego spełnienia.

Wprowadzono zasadę, zgodnie z którą w przypadku niecelowego wszczęcia postępowania egzekucyjnego lub wskazania we wniosku osoby niebędącej dłużnikiem komornik będzie mógł nierzetelnego wierzyciela obciążyć opłatą w wysokości 10 proc. egzekwowanego świadczenia. Powinno to wyeliminować sytuacje, w których wierzyciele nie dokładają należytej staranności przy charakteryzowaniu dłużnika (np. wskazując nieprawidłowy adres) i doprowadzają w ten sposób do podjęcia czynności egzekucyjnych przeciwko osobom trzecim. Rozwiązanie to powinno też ograniczyć przypadki, kiedy wierzyciel kieruje do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji, mimo uprzedniego spełnienia świadczenia przez dłużnika.

Przyjęto, że w przypadku wniosku o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego oraz europejskiego nakazu zabezpieczenia na rachunku bankowym, zostanie utrzymana zasada, że opłatę ponosi wierzyciel na etapie jego złożenia (opłata ta wzrośnie z 2 do 5 proc.).

Przewidziano również wprowadzenie zmian dotyczących opłat egzekucyjnych za egzekucję świadczeń niepieniężnych (chodzi zwłaszcza o eksmisje).

Jeśli chodzi o pozostałe opłaty (za czynności inne niż prowadzenie egzekucji) to przewidziano opłatę stałą w wysokości 400 zł, np. za wykonanie przez komornika postanowienia o zabezpieczeniu spadku i sporządzenie spisu inwentarza. Dotychczas opłata za sporządzenie spisu inwentarza ustalana była w odniesieniu do liczby godzin pracy komornika, co nie stanowiło motywacji do sprawnego prowadzenia postępowania.

Ustawa ma obowiązywać od 1 stycznia 2018 r.  

Źródło: CIR